|
1. Инновацион ривожланишда лидер мамлакатлар (АҚШ,
Германия, Дания, Швеция, Финляндия). Юқори даражада
2. Инновацион ривожланишга эътибор кучайиб бораётган
мамлакатлар (Австрия, Бельгия, Кипр, Эстония, Франция,
Ирландия,
Люксембург,
Нидерланды,
Словения
и
Великобритания). Ўрта даражада.
3. Инновацион ривожланишга эътибор суст мамлакатлар
(Хорватия, Чешская Республика, Греция, Венгрия, Италия, Мальта,
Польша, Португалия, Словакия, Испания). Ўрта даражадан паст.
4. Чекланган инновацион ривожланишдаги мамлакатлар
(Болгария, Латвия, Литва ва Румыния). Жуда паст даражада.
Иқтисодий ривожланган мамлакатлар инновацион ривожла-
ниши моделларининг уч тури фарқланади:
1. Фанда пешқадамликка, илмий ишлаб чиқариш жараёнининг
барча босқичларини қамраб оладиган, қоида тариқасида, илмий-
инновацион имкониятларнинг мудофаа секторидаги улуши анча
катта бўлган кенг кўламли мақсадли лойиҳаларни амалга оширишга
қараб мўлжал оладиган мамлакатлар (АҚШ, Англия, Франция).
69
2. Инновацияларни тарқатиш, қулай инновацион муҳитни
яратиш, иқтисодиёт структурасини оқилоналаштиришга қараб
мўлжал оладиган мамлакатлар (Германия, Швеция, Швейцария).
3. Инновацион инфратузилмани ривожлантириш, жаҳон илмий-
техника тараққиёти ютуқларига таъсирчанликни таъминлаш, фан ва
технологиялар соҳасида турли секторларнинг ҳаракатларини
мувофиқлаштириш йўли билан инновацияларни рағбатлантирувчи
мамлакатлар (Япония, Жанубий Корея).
АҚШ
ва
Японияда
кўпгина
билим
соҳаларини
ривожлантиришда асосий деб топилган ишлар молиялаштирилади.
• илмий ва илмий-техник фаолиятни ишчи фаоллигини
рағбатлантириш;
• халқаро илмий ҳамкорликни ривожлантириш.
АҚШ конгресси 1979 йилда “Илмий-техник инновациялар
тўғрисидаги Миллий далолатнома” қабул қилдилар. Унда илмий-
техник инновациялар бўлиб асосий савол сифатида АҚШни
иқтисодий, экологик ва ижтимоий ривожланиши деб кўрсатилган.
Инновация стратегияси савдо дефицити, жаҳон бозорида
рақобатни ютиб келиш, доллар курсини бир маромда ушлаб
туришни
кўрсатади.
Германияда
ҳам
давлат
миқёсида
инновациялар барча ижтимоий касалликлар билан курашишда
асосий аҳамиятга 1940–1950 йилларда инновацияларга бўлган
стратегик йўналишлар айрим фирмаларга оид тўғри келган, 1970-
1980 йилларда эса инновациялар бутун миллатларни иқтисодий
сиёсати бўлиб, бу сектор тармоқларини юқори экспорт
потенциалини қўллаб-қуватлашда давлат манфаатдордир. Давлат
ташкилотларига нисбатан давлат фаол аралашув стратегиясини,
қолганига эса децентраллашган бошқарув стратегиясини қўллайди
(Швеция). Россияда инновацион ривожланган мамлакатлар учун
давлат сиёсати даражасига кўтарилган.
1980
йиллар охирида Ғарбда “критик технологиялар”
концепцияси ривож топди. “Критик технологиялар” – бу
мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожланишида катта аҳамиятга
70
эга бўлган йўналишлардир. Масалан, буларга атом энергетикаси,
ахборот-телекоммуникация системалари, генлар инженерияси, тоғ-
руда ва техноген хом-ашёни чуқур қайта ишланиш технологиялари
кирадилар. Бу илмий йўналишлар давлатнинг катта кўмагидан
фойдаланишадилар, 1995 йили Россияда давлат миқёсида
мамлакатни илмий-техник ривожланиш йўналишлари аниқланган.
Информатизациялаш (телекоммуникация, электроника, ахборот
технологиялар), энергетика, табиий ресурслар ва уларни қайта
ишланиши, биотехнологиялар, янги материаллар ва кимёвий
маҳсулотлар, транспортдир.
Ҳар хил давлатларда инновацион фаолиятларни қўллаб-
қувватлашда қуйидаги кўмак даражаси ва шаклларига кўра
фарқланадиган қуйидаги стратегияларга суянишади:
• фаол аралашуви стратегияси;
• децентриал бошқарув стратегияси;
• аралаш стратегияси.
Фаол аралашуви стратегияси мақсади илмий, илмий-техник ва
инновацион фаолиятни давлат томонидан миллий хўжаликни
иқтисодий ўсишини аниқловчи бош стратегияси деб тан
олинганлигидир. Давлат ўз зиммасига кўпгина лойиҳа ва
дастурларни ташкиллаштириш ва молиялаштиришни олади, ҳамда
уларни қўллаш миллий иқтисодиётни (Япония, Франция,
Нидерландлар) ривожланишига салмоқли улушини қўшишдир.
Децентрлашган бошқарув стратегияси ўзида илмий ва
инновацион сферада давлатни иштироки мурракаброқ механизмини
очиб беради. Давлат бу стратегияда ҳам муҳим роль ўйнаб, шунинг
билан бирга фаол аралашув стратегиясига характерли қаттиқ
директив алоқаларни йўқлигидир. Бу ерда биринчи ўринга илмий
ташкилотлар ва саноат фирмалари чиқишмокда, бунда давлатнинг
роли зарур ҳуқуқий, иқтисодий ва бошқа шароитларни (АҚШ,
Буюк Британия) яратишдан иборатдир.
Аралаш стратегия иқтисодида асосий қисмни давлат сектори
ташкил топган давлатларда қўлланилади. Фаолиятни давлат
71
томонидан
қўллаб-қувватлаш
борасидаги
ҳолат
қуйидаги
сабабларга кўра ёмонлашган:
• ҳарбий ишлаб чиқариш конвенцияси сиёсатини қўллаши
мудофаа
корхоналаридаги
фуқароларга
мўлжалланган
маҳсулотлари бўйича инновацион фаолиятини салмоғли ўсишини
йўқлиги ҳарбий инновацион фаолиятни қисқаришига олиб келди;
• ўзининг ихтироларига ва “ноу-хау”ларига қўлланилишини
топа олмаслиги, ҳамда ҳаётни паст даражаси “ақл”ни чет элларга
оқиб кетиши оммавий ҳолатга олиб келди;
•
давлат томонидан ихтироларни патентлашга маблағ
ажратмаслиги, патентга бўлган эҳтиёжларни камайишига олиб
келади;
• корхоналарни инновацион фаоллигини пастлигини сабаби
қилиб корхоналарнинг инновацион фаолиятини рағбатлантирувчи
ўйлаб чиқилган солиқ сиёсатини йўқлигидир;
• фундаментал ва қўшимча фаннинг фаоллигини секин аста
пасайиши. Шунга қарамасдан, иқтисодий чўкишни оғир шароитида
давлат илмий-техник ва инновацион фаолиятни қўллаб-қувватлаш
мақсадида чоралар кўрмоқда.
Давлат асосий фондлар тезкор амортизацияси орқали, солиқ
имтиёзлари орқали инновацион фаолиятни тўғрилашни айрим
чораларини қўллайди. Имтиёзли солиқ солиш солиққа тортилаётган
базани қисқартирилиш йўли билан амалга оширади, ҳамда солиқ
ставкаларини камайтириш, яъни солиқ тўловларини чегириш
орқали амалга оширилади.
Фан билан шуғулланувчи давлат органлари қаторига
қуйидагилар киради:
• Президент аппаратидаги фан ва таълим бўлими;
• Президент қошидаги фан-техника сиёсати бўйича кенгаши;
• Фан, маданият ва таълим бўйича Кенгаш Комитети;
• Фан, маданият ва таълим бўйича Олий мажлис Давлат
кўмитаси;
• Олий таълим вазирлиги.
72
Давлат фан-техника фаолиятини бошқаришни давлат ва
федерал илмий-техник дастурлари орқали амалга оширади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
