9-mavzu. Axborotlarni kodlash va dеkodlash. Reja

Tovush diskretizatsiya chastotasi – bir sekunddagi ovoz darajasi (gromka) 

oʻlchovi soni. 

Oʻlchovlar  soni  8  kHz  dan  48  kHz  diapazongacha  (radiostansiya 

chastotasidan musiqiy chastotagacha) boʻlishi mumkin. 

Tovush  diskretizatsiya  chastotasi  va  chuqurligi  qanchalik  yuqori  boʻlsa, 

raqamlangan  tovush  sifati  shuncha  yaxshi  boʻladi.  Telefon  aloqa  sifatiga  mos 

keladigan  raqamli  eng  past  sifati  tovushni  sekundiga  diskretizatsiya  chastotasi 

sekundiga bir marta 8000, chuqurligi 8 bit va bitta tovush oqimi ("mono" rejim) da 

yozib olinadi. Ovozli kompakt-disklarning sifatiga mos keladigan raqamli ovozning 

yuqori sifatiga sekundiga bir marta 48 000, chuqurligi 16 bit va ikkita tovush oqimi 

(stereo rejim) da yozilganda erishiladi. 

Ovozli ma’lumotlarni ikkilik kod bilan kodlashning turli xil usullari mavjud, 

ular orasida ikkita asosiy yoʻnalishni ajratib koʻrsatish mumkin: FM usuli va Wave-

Table usuli. 

FM  (Frequency  Modulation)  usuli  nazariy  jihatdan  har  qanday  murakkab 

tovushni  turli  chastotalarning  oddiy  garmonik  signallari  ketma-ketligiga  ajratish 

mumkinligiga  asoslanadi,  ularning  har  biri  sinusoiddir  va  shuning  uchun  uni  kod 

---

bilan tavsiflash mumkin.  

Garmonik  qatordagi  tovush  signallarining  ajralishi  va  diskret  raqamli 

signallar koʻrinishidagi taqdimot maxsus qurilmalar - analog-raqamli konvertorlar 

(ARK)  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Quyida  ovoz  signalini  diskret  signalga 

aylantirish jarayoni keltirilgan (2.5.2-rasm). 

 

2.5.2-rasm. Ovoz signalini diskret signalga aylantirish: a – ARK ga kirishidagi 

audio signal; b – ARK dan chiqishidagi diskret signal. 

Raqamli  kod  bilan  kodlangan  tovushni  orqaga  qaytarish  uchun  teskari 

oʻzgartirgich  raqamli-analog  konvertorlar  (RAK)  tomonidan  amalga  oshiriladi. 

Ovozni konvertorlash jarayoni quyidagi rasmda tasvirlangan. Ushbu kodlash usuli 

yaxshi ovoz sifatini bermaydi, ammo kompakt kodni taqdim etadi. Diskret signalni 

audio signalga oʻtkazish jarayoni (2.5.3-rasm). 

 

2.5.3-rasm. Diskret signalni audio signalga oʻtkazish: a - RAK kirishidagi 

diskret signal; b - ARK chiqishidagi ovozli signal. 

Wave-Table  (Toʻlqin-Jadval)  usuli  oldindan  tayyorlangan  jadvallar  atrof 

muhit  olamidagi  tovushlar  namunalarini,  musiqa  asboblarini  va  boshqalarni 

saqlashiga  asoslanadi.  Raqamli  kodlar  tovushning  ohangini,  davomiyligi  va 

intensivligini  va  tovush  xususiyatlarini  tavsiflovchi  boshqa  parametrlarni  aks 

ettiradi.  "Tabiiy"  tovushlar  namunalar  sifatida  ishlatilganligi  sababli,  sintez 

natijasida  yuzaga  keladigan  tovush  darajasi  (gromkasi)  juda  yuqori  va  haqiqiy 

musiqa asboblarining tovush sifatiga yaqinlashadi. 

Ovoz fayllari bir nechta formatga ega. Ulardan eng ommaviylari MIDI, WAV, 

MP3. 

MIDI  formati  (Musical  Instrument  Digital  Interface)  dastlab  musiqa 

asboblarini boshqarish uchun ishlab chiqilgan. Hozirda elektron musiqa asboblari va 

kompyuter sintez modullari sohasida foydalanilmoqda. 

---

WAV  audio  fayl  formati  (waveform)  asl  tovush  toʻlqini  yoki  tovush 

toʻlqinining  raqamli  vakili  shaklida  ixtiyoriy  tovushni  anglatadi.  Barcha  standart 

Windows tovushlari .wav kengaytmasiga ega.  

MP3 formati (MPEG-1 Audio Layer 3) audio ma’lumotlarni saqlash uchun 

raqamli formatlardan biridir. Kodlash sifatini yaxshilaydi.