Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

p
p
K
K
p
p
p
K
p
p
K
K
K
K
n
K
K
K
K


























































Kuchsiz o‘zaro ta’sir jarayonlariga oid masalalar. Kuchsiz o‘zaro ta’sir. Bu ta’sir deyarli barcha 
zarrachalarga xosdir. Bu ta’sir ostida sodir bo‘ladigan jarayonlar ancha sekin yuz beradi. Atom yadrolarining 


parchalanishi kuchsiz o‘zaro ta’sirga misol bo‘ladi. Bunday jarayonlarda talabalar ayrim kvant 
sonlarning saqlanmasliklarini mukammal tushunib yetishlari talab etiladi. 
Masala. Quyidagi jarayonlar sodir bo‘lishi mumkinmi? 
.
,
,
,
0
0
0
0




















n
p
n
p
Elektromagnit o‘zaro ta’sirlarga oid masalalar. Elektromagnit o‘zaro ta’sir. Bu ta’sirda, asosan, 
zaryadlangan zarralar qatnashadi. Lekin neytral zarralar ham o‘z strukturasiga egaligi sababli bu ta’sirda 
qatnashishi mumkin. Masalan, neytron murakkab strukturaga egaligi, ya’ni shu sababli magnit momentiga 
egaligi sababli elektromagnit o‘zaro ta’sirda qatnashadi. Bu ta’sir hozirgi paytda eng yaxshi o‘rganilgan ta’sir 
turi hisoblanadi. 
Masala. Tabiatda elektromagnit o‘zaro ta’sir sababli mavjud tuzilmalarni ayting va ularga izoh bering. 
Bunday o‘zaro ta’sirlarda saqlanish qonunlari bajarilishi kerak. Bu saqlanish qonunlari orasida 
energiyaning, impulsning va harakat miqdori momentining saqlanish qonunlari fazo-vaqt simmetriyasi 
natijasida kelib chiqadi. Bundan tashqari, elektr va barion zaryadlarining saqlanish qonunlari ham universal 
hisoblanadi. Lekin barion zaryadi saqlanish qonuni ichki simmetriyaga asoslangan. Ichki simmetriyaga 
asoslangan yana izotop spin saqlanish qonuni mavjud. Izotop simmetriya – izotop spin saqlanish qonuni 
kuchli o‘zaro ta’sirda saqlanadi, elektromagnit va kuchsiz ta’sirda esa buziladi. 
Juftlik saqlanish qonuni esa (to‘lqin funksiyaning fazoviy o‘qlariga nisbatan aks ettirish operatsiyasiga 
nisbatan simmetriya) kuchli va elektromagnit o‘zaro ta’sirda saqlanadi, kuchsiz ta’sirda buziladi. G‘alatilik 
kvant soni – 
S
va maftunkorlik kvant soni – 
C
ham kuchsiz ta’sirda buziladi. 

---

67 
TDPU ILMIY AXBOROTLARI PEDAGOGIKA 2019/3(20)
Zarralar fizikasi amaliy mashg‘ulotlarining takomillashgan mazmunida, mashg‘ulotning ta’limiy 
ahamiyatiga ham alohida e’tibor qaratilishi zarur: 
1. Masalalar yechish orqali talabalar olgan nazariy bilimlar darajasini aniqlash. 
2. Talabalar masalalar yechish jarayonida analiz va sintez, taqqoslash, aniqlashtirish, tasniflash va 
tizimlashtirish kabi tafakkur operatsiyalaridan foydalanishi natijasida ularning fikrlash doirasini kengaytirish 
va mantiqiy tafakkurini rivojlantirish. 
3. Masalalar yechishda o‘zlashtirilishi murakkab bo‘lgan kvant sonlari, ularning jarayonlarda o‘zini 
tutishi kabi jihatlarini yanada chuqurroq o‘rgatish va mustahkamlash. 
Zarralar fizikasi amaliy mashg‘ulotlarining takomillashtirilgan topshiriqlarini loyihalashtirishda, 
nazarimizda, quyidagilarga e’tibor qaratish zarur deb o‘ylaymiz: 
Talabalarni amaliy mashg‘ulotning maqsadi, borishi va bajariladigan topshiriqlar bilan tanishtirish. 
Talabalarga topshiriqlarni tavsiya etish. 
Talabalarning mustaqil yoki jamoaviy ishini tashkil etish. 
Amaliy topshiriqlar yuzasidan talabalarning indivudial yoki jamoaviy axborotlarini tinglash. 
Umumiy muhokamadan keyin, ularni baholash: bunda to‘rt darajaga mos keluvchi nostandart testlar 
tarqatiladi. Bu orqali nafaqat o‘qituvchi talabani, qolaversa, talaba o‘zini-o‘zi ham baholashi mumkin 
bo‘ladi.
Yuqoridagilardan ko‘rinadiki pedagogika oliy o‘quv yurtlari uchun zarralar fizikasi amaliy 
mashg‘ulotlarining takomillashgan mazmunini ishlab chiqish, samarali o‘qitishni ta’minlovchi o‘quv 
qo‘llanmalar, ilmiy-uslubiy, metodik tavsiyalar, dars ishlanmalari hamda elektron ishlanmalar tayyorlashni 
talab etadi. Ishlab chiqilgan takomillashtirilgan mazmuni, uni o‘qitish metodikasi hamda yaratilgan o‘quv 
qo‘llanmalar va elektron materiallar pedagogika oliy ta’limida zarralar fizikasi bo‘limidan chuqur va 
mustahkam bilimlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘qitishning an’anaviy va past 
samarali usulidan to‘laqonli xalos etadi.