В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х



Download 23,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet437/441
Sana22.02.2022
Hajmi23,32 Mb.
#112691
1   ...   433   434   435   436   437   438   439   440   441
Bog'liq
Jahoniqtisodiyotyoti

34.5.1-жадвал
А С Е А Н м а м л а к а т л а р и т о в а р л а р са в д о с и 7
2010
Ўзгаршпи, %
Қиймага, млрд. долл. ! Улуши, %
2009 й. 

2010 й.
Экспорт
Жами
1052
100,0
-18
29
АСЕАН
265
25,1
-20
31
Бошқа минтақапар
788
74,9
-17
29
Импорт
Жами
950
100,0
-23 

31
АСЕАН
234
24,6
-22
31
Бошқа миитақалар
716
75,4
-23
31
О с и ё -Т и н ч океани м и н гақаси д а 1989 й и л д ан бош лаб ҳукум атлараро 
и кти соди й таш к и л о т О с и ё -Т и н ч океан и икти соди й ҳам ж ам и яти (A sia Pacific 
E co n o m ic C ooperation - A P E C ) ф ао л и я т о либ боради. A P E C 1989 й и лд а 
А встрали ян и н г так л и ф и б и л ан Т и н ч океан и ҳавзасид а икти соди й хам корликн и
р и вож лан ти ри ш м ақсади да таш к и л этилган бўлиб, дастлаб у н га А Қ Ш , К анада, 
А встрали я, Я н ги Зелан ди я, Я п он и я, К орея Республикаси, С ингапур, М алай зи я, 
Т аи л ан д , Ф и ли п п и н , И нд онези я в а Б р у н ей кирган. К ейи н чали к А РЕ С
тар к и б и га Х и то й , Г он кон г, Т айвань, В ьетнам , П ап у а-Я н ги Г винея, М екси ка, 
Ч и ли , П ер у в а Росси я қўш и лди.
А Р Е С к ў п и н ч а “А Р Е С Ф орум и ” д еб аталади, чун ки бу таш ки ло т м аслаҳат 
б ер и ш м ақо м и га эга. Ф о р у м н и н г ф ао л и я т м ақсад и 1991 й и л д а С еул 
декл ар ац и я си д а белгиланган б ўли б қуйи даги ларни ў з и ч и га олади:
- аъ зо м ам лакатлар и қти со д и й ри вож лани ш и га кўм аклаш иш ;
- аъзо м ам лакатларн и н г ю қо р и д ар аж ад а икти соди й ўзаро боғли қли ги н и
ҳи со б га о л ган ҳ о л д а кўп том онлам а савдо ти зим ин и м устаҳкам лаш ;
- савдо в а и нвестиц и я соҳаларини эрки н лаш тири ш .
1996 
й и л д а А Р Е С аъ золари 2 0 1 0 -2 0 2 0 й и л л ар д а эрки н савдо зон асин и
таш к и л э ти ш тўғр и си д а кел и ш и б олдилар. О с и ё -Т и н ч океани и қти со д и й
ҳамжами5гти р асм ан м аслаҳат м ақо м и га эга, б и р о қ у н и н г и ш ч и орган лари
д о и р аси д а савдо, инвестиц и я в а м олия ф аолиятин и ю рити ш н ин г м и н қтакави й
қоид алари белги лан ади , у ёк и бу соҳаларда ҳ ам корлик м асалалари бўй и ча 
та р м о қ в ази р л ар и в а эксп ертларни н г учраш увлари ўтказилади.
1993 й и л д а О с и ё -Т и н ч океани и қги соди й ҳам ж ам ияти м ам лакатлари
хуку м атл ар и р аҳбарлари н и н г би ринчи у чраш уви б ў л и б ўтди (С иэтл, А Қ Ш ).
7 Intemalioual Trade Statistics. WTO. Geneva, 2011. P. 39.
672


У ч р аш у в дав ом и д а м и н тақ ад а ри вож ланаётган интеграци я ж араёнлари дан
кути л аётган ф ой д а о л и ш н и н г тақсим ланиш и ю засид ан ж ид дий таф овутлар 
б орли ги аникланди. Э ксп ертларни н г ф икрича, О с и ё -Т и н ч океани икти соди й
хам ж ам и яти да 
сав д о н и
эрки н лаш тири ш
аъзо 
м ам лакатларнинг 
реал 
д аром ад лари н и н г 2 % г а ў с и ш и га о л и б келиш и керак. Б и р о к кутилаётган
ф о й д ан и би р и н ч и н авб атда ю қо р и рақобатбардош м ам лакатлар оладилар.
К ўпч или к м утах асси сл ар О с и ё -Т и н ч океани м интақасидаги и қги соди й
и н т е ф а ц и я ж ар аёнл ар и га б а ҳ о берар эканлар, у н и н г ривож лани ш и ни н г ўзи га 
х о с ш арт-ш арои тга эгал и ги в а ў зи га х ослиги н и кўрсатдилар. О с и ё -Т и н ч
океан и
м интақаси 
и нтеграция 
ж араёни ни н г 
м ухи м
хусусиятлари га 
қуйи даги ларн и к и р и ти ш мум кин.
Биринчидан, О с и ё -Т и н ч океан и и қги соди й ҳам корлиги таш ки лоти даги
и нтеграц и я 
ж араён и
давлатлараро 
ҳ а м к о р л и к
у ч у н
негиз 
яратувч и
тран см и л л и й корп орац и яларн ин г етакчилик р о л и ш ар о и тид а ю з берм окда.
И ккинчидан, и н тегр ац и я ж араёни и қга с о д и й ривож лани ш и дараж аси
ж и д д и й рав и ш д а ф ар қп ан у вч и м ад ани й в а и ж тим оий-сиёсий ти зим лари
ту р л и ч а булган м ам лак атл ар н и қам раб олади. О с и ё -Т и н ч океани и кти сод и й
ҳам корли ги н и н г н о ёб л и ги ш ун даки , у н д а X X асрнинг и кки бую к икти соди й
д ав л ати - А Қ Ш , Я п о н и я в а X X I асрнинг и қгисодий ги ган та - Х итой
и кти соди ёти би рлаш ади.
У чинчидан, 
О с и ё -Т и н ч океани м и н гақаси кўлам идаги и нтеграци я 
субм ин тақави й и тти ф о қ п ар н и (А С Е А Н , Н А Ф Т А Ж ан у б и й Т ин ч океани 
ф о р у м и в а бош қалар) ў з и ч и га олади;
Тўртинчидан, А Т Э С в а О с и ё -Т и н ч океани м интакасида Т ин ч океани 
“ о ч и қ” регион ап изм и м аф кураси м интақавий интеграция ни и кти соди й
глоб али зм э л ем ен та си ф а т и д а қарайди. Б у н д а ж аҳон и қги со д и ёти эволю ци яси
м и н тақав и й и кти со д и й и тти ф окларн и нг аста-секин би рлаш и ш и в а ў заро бир- 
б и р и га
қўш и ли ш
ж а р аён и
си ф ати да 
қаралади. 
“ О ч и қ
регионализм ”
к онц еп ц и яси , 
ш у н и н гд ек, 
Т и н ч
океани
м и н тақаси
и ч и д а 
товарлар, 
инвестиц и ялар, и ш к у ч и харакати, чекланиш и о либ таш лан иш и н и хдм н азарда 
тутади , п ротекц и он и зм д ан в о з кечи ш буй и ча м аж буриятлар қабул қили нади , 
ички м и н такавий и қги со д и й алоқалар рагбатлантирилади. У м ум ан олганда, 
О с и ё -Т и н ч океани м и н тақ аси д а интеграция м ун осабатлари ривож ланиш и ни н г 
етуклиги ҳал и ю қо р и д ар аж ад а эм ас. Ж ум ладан, А С Е А Н тизим идаги савдо 
зо н аси и кти соди й и н тегр ац и я ри вож лани ш и ни н г би ри нч и босқичига, яъни 
сав д о тари ф лари в а б о ш қ а н о тар иф чеклаш лар олиб таш лан ади ган эр ки н савдо 
зо н аси га к и ри ти ш м у м ки н . О с и ё -Т и н ч океани икти соди й хам ж ам и яти га 
н и сб ати ҳози рча э р к и н савдо зон аси с и ф атад а эм ас, б ал к и “ о ч и қ иктисодий 
у ю ш м а” си ф ати да м у н о саб атд а бўлш п м ум кин.
У ш б у таш к и л о т д о и р аси д а О си ё-Т и н ч океан и и кти сод и й хдм ж амиятини 
в а и нтеграц и я ж араён лари н и р и вож ланти риш и стиқболлари я қи н й илларда у ч
в ар и ан тд а к ў р и б чиқилади.
673


Б и ри н чи в ар и ан т — О с и ё -Т и н ч океани и кти соди й ҳ ам ж ам и яти н и р и вож ­
л а н ти р и ш Б аго р д аги (1994 й и л И ндонезия) кенгащ ц а қ а б у л қили нган сц енари й
б ў й и ч а а м ал га ош ирилади. У н г а мувофик, эрки н савдо зо н аси таш к и л этилади
в а 20 2 0 й и л д а (сан оати ри во ж л ан ган м ам лакатлар у ч у н 2010 йилгача) 
и н вестиц и ялар ҳаракати со ҳ аси эркинлаш тирилади. Б о ж х о н а тари ф лари ни
пасайти ри ш Г А Т Т /Ж С Т д о и р аси д а эриш илган би ти м ларга м у в о ф и қ ю з беради.
И кк и н ч и вари ан т — м утахасси сларни н г ф икрича, э н г эх ти м о л и ю кори
в ар и ан т О с и ё -Т и н ч океан и и қги со д и й ҳам ж ам и яти у ч у н м и н тақад а савдо 
м у ам м о л ар и н и м ухокам а қ и л и ш ф орум и р о л и н и м устахкам лай ди . Б у ҳ олда 
м ав ж у д кели ш увларн и баж ар и ш ни н г иж роси м ун осабати б и лан н и золар келиб 
ч и қи ш и ш уб хасизд и р. У ш б у ҳолатлар таш ки лотн и нг ку ч си зл ан и ш и га олиб 
келади. 
Б у н д а й
ш ар о и тл ар д а 
б о ш қа 
и н теграци ялаш ган
м интакавий
гу рухдарн и н г р о л и ош ади, ч у н к и субм ин тақалард а в а О сиё-Т и нч океани 
м и н такаси гурух д ар и д аги ай рим м ам лакатларнинг и нтеграци ялаш ув дараж аси
нисб атан ю кқ о р и бўлиб, м и н тақад а интеграция ж араёнлари ж ад ал ри вож ­
лани ш и н и н г ў з и г а х о с ячей кал ар и бўли ш и м ум кин. Ж ум лад ан, “ўсиш
учб урчаги ” - Ж ан уби й Х и т о й икти соди й зонаси (Х игой , Г онконг, Т айвань), 
“ ўси ш олти н учбурчаги ” (И нд онезия, М алайзия, С ин гапур), Я п о н денгизи 
ҳавзаси м ам лакатлари и қ ги со д и й зонаси, Ҳ ин д и -Х итой и қги со д и й зон аси
м авж уд .
У ч и н ч и в ар и ан т - А Қ Ш в а Е И д а п ротекционисгик кайф и ятлар устун ли к 
қ или ш и н и и сти сн о этм ай д и , бу ж аҳон савдосининг ж адал суръатларда 
эр ки н л аш и ш и га тўсқи н ли к 
қили ш и ва О с и ё -Т и н ч
океани и қги соди й
ҳ ам ж ам и яти д а и н теграц и я ж араёнлари м иқёсини О сиё м ам лакатлари билан 
ч екл аш и м ум ки н.
34.6. Ў з б е к и с г о н н и н г и н т е г р а ц и о н та ш к в л о п г л а р д а ги и п г г и р о к и
Ў зб ек и сто н Р есп убли каси м устақи лли кка эриш гач, си ёсий в а и кти соди й
ео ҳ ада у л к а н ю туқларга эриш ди . Р еспубликам изнинг ж ах р н хдм ж ам иятида 
ф аол и ш ти р о к эти ш и в а У зб екистон ни н г м и л л и й м ан ф аатлари га м ос 
келадиган к ў п том он лам а и қ ги со ди й си ёсат ю р и ти ш и давл ати м и зн и н г ж ахон 
х ў ж али ги д а т у тга н ўрн и н и м устахд ам лаш н ин г м ухим ш арти ди р.
Ў зб еки сто н н и н г ж аҳон м ам лакатлари билан и қги со д и й интеграция- 
л аш у ви м и л л и й и қг а с о д и ё г сам арад орлигини ош и р и ш н и н г м у қи м ом и ли
ҳ и соблан ади , ф ан-техни ка тар аққи ёти н и ж адаллаш тирш нгэ, м и ллатлар в а
э л атларн и н г яқи н лаш уви га, аҳ о л ин и нг турм уш д ар аж аси н и ош и р и ш га ёрдам 
беради.
X X I а с р б о ш л а р и д а ж а ҳ о н х ў ж а л и г и д а ги ҳ а р қ а н д а й м а м л а к а т
и қ т и с о д и й и н т е г р а ц и я с и з б а р қ а р о р с у р ъ а т л а р д а р и в о ж л а н а о л м ай д и . 
И қ г и с о д и й
и н т е г р а ц и я н и
р и в о ж л а н т и р и ш га
қ а р а т и л г а н
У зб е к и с т о н
Р е с п у б л и к а с и с и ё с а т и м и л л и й и к т и с о д и ё т н и н г ю к с а к д а р а ж а д а в а 
ж а ҳ о н д а ги т а р а қ қ и й э т г а н м а м л а к а т л а р қ а т о р и г а к и р и ш и г а қ ар ати л ган .
674


И қ ги с о д и й и н т е г р а ц и я и қ т и с о д и ё т га б е в о с и т а к у й и д а ги н а т и ж а л а р га э р и ш
и м к о н и я т и н и б е р а д и : то в а р л а р , к а п и та л л а р , х и зм а т л а р э р к и н х а р а к а т 
қ и л ад и ; р а қ о б а т к у ч а я д и ; и ш л а б ч и қ ар и ш к у ч л а р и р и в о ж л а н а д и ; и ш л а б
ч и қ а р и ш с а м а р а д о р л и г и ортад и ; с и ф а т л и в а а р зо н т о в а р л а р и ш л а б
ч и қ а р и л а д и ; и с т е ъ м о л ч и л а р н и н г т а л а б и о р ти б б о р ад и ; т а к л и ф қ и л и - 
н а д и ган т о в а р л а р н о м е н к л а т у р а с и к ў п ая д и ; б о з о р л а р н и н г р и в о ж л а н г а н
ш ак л л ар и п а й д о б ў л а д и в а у м у м и й б о зо р л а р т а ш к и л қ и л и н ад и ; и ш с и з л и к
д а р а ж а с и п а с а я д и ; м и л л и й и к т и с о д и ё т н и н г р и в о ж л а н и ш д а р а ж а с и д а г и
ф ар қ л ар й ў қ о л и б б о р а д и ; я н г и к у ч л и у м у м и й и қ г и с о д и ё т ш ак л л а н а д и ; 
м и л л и й и қ г и с о д и ё т р и в о ж л а н и б б о р а д и ; э н г м у ҳ и м и а ҳ о л и н и н г т у р м у ш
д а р а ж а с и у с а д и в а с и ф а т и ях ш и л ан ад и .
Ю қ о р и д а ш
м а қ с а д
в а
в азиф аларга 
эриш иш
у ч у н
У зб еки сто н
Республи каси
М ар к ази й
О сиё, 
М Д Ҳ
давлатлари, 
Е вр о п а И тги ф о қ и
мам лакатлари б и лан ҳ а м к о р л и к алоқаларини р и в о ж л ан ш р и ш и керак.
У зб еки стон ж а ҳ о н хўж алиги ти зи м и га и нтеграциялаш иб б орар экан, 
ун ин г халқаро и қг и с о д и й алоқалари у зо к в а яқи н х ори ж и й м ам лакатлар б и лан
тараққи й эти б борм овд а.
Ў зб екистон ин г М Д Қ в а И қ га с о д и й Х дм корлик Т аш к и л о ти каби
интеграция 
у ю ш м а л а р и д а
и ш тирок 
эти ш и
мам лакатим из н ин г 
дун ё 
м иқёсидаги о б рў-эъ ти бори н и янад а ош иради.
Ў зб еки сгон с о б и қ И тги ф о қ республи калари билан алоқаларга катга, 
устувор аҳам и ят б е р и б , М Д Ҳ ту зи ш ғояси ни қўллаб-қувватлади. Б ун дай
ҳам корли кка ҳ ам д ў стли к м ам лакатларининг х у д у д и й яқи н ли ги в а и кти сод и й
ж ихатдан б оғли кли ги , н аф ақат боғликдиги, б ал к и ч у к у р тарихий, м ад ан и й в а
м аънавий алоқалар, к а т т а тари хий давр м о б ай н и д а халкдарим изнинг такд и р и
м уш таракли ги ҳ ам а с о с бўлм оқда.
Ҳ ам дўстли к б и р л аш м аси мақсаддари куйидагилар д ан иборат:
- д е м о к р а т и к
х у к у қ и й
д ав л а т л а р
ту зи ш , 
у л а р
ў р т а с и д а г и
м у н о саб атл ар д а в л а т м у с т а қ и л л и ги н и ҳ а м д а с у в е р е н те н гл и к н и ў з а р о т а н
о л и ш в а х у р м а т л а ш , ў з т а к д и р и н и ў зи б е л ги л а ш х у к у қ и , т е н г х у к у к д и л и к
в а и ч к и и ш л ар га а р а л а ш м а с л и к , ҳ а р қ а н д а й тазй и қ л а р д а н в о з кеч и ш , 
н и зо л а р н и т и н ч й ў л б и л а н ҳ а л эти ш , и н с о н х у к у к д а р и в а эр ки н л и к л а р и н и , 
ш у
ж у м л а д а н
к и ч и к
м и л л атл ар
х у қ у қ л а р и н и
х у р м а т
қ и л и ш , 
м аж б у р и я тл а р и н и в а б о ш қ а у м у м т а н о л и н г а н х ал к ар о х у қ у қ т а м о й и л л а р и
в а н о р м а л а р и н и ҳ а л о л б аж ар и ш ;
- б и р-б и рлари н и н г х уд уд ий бутунлиги в а м ав ж у д чегараларн ин г 
б у зи л м асл и п ш и т а н о л и ш в а хурм ат қилиш ;
- чукур т а р и х и й илди зларга эга бўлган халқларнинг ту б м ан ф аатлари н и
х ам д а кў ш н и ч и л и к
в а ўзаро м а н ф а а ъ ш хдиж орлик м уносабатлари ни
мустахуам лаш ;
- ф уқаролараро в а м и ллатлараро тотувликни сақлаш .
675



Download 23,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   433   434   435   436   437   438   439   440   441




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish