Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

kerak. 

 

MAVZU: GULLI  PARAZIT USIMLIKLAR. 

Ish rejasi:  

I. Gulli-yarim parazitlar: 

1. Ildizdagi (Ivan-da-Mariya) 

2. Poyadagi (Omela, arsetobium) 

II. Gulli-tuliq parazitlar: 

1. Ildizdagi (shumg‘iya) 

2. Poyadagi (zarpechak) 

 

Zaruriy jixozlar: Gerbariydan namunalar (zarpechak, shumg‘iya, arsetobium, omela). 

Omelani fiksatsiyalangan urug‘i. Rangli jadvallar. 

Umumiy tavsifi. Deyarli hamma gulli yuksak o‘simlik mustaqil ravishda anorganik 

moddalardan  organik moddalarni xosil qilishadi, ya’ni avtotrof oziqlanadi. Bu o‘simliklar odatda 

yaxshi rivojlangan ildizlarga ega bo‘lib, ular orqali tuproqdan suv va mineral moddalarni oladi 

hamda yashil barglari yordamida quyosh nuridan foydalanib, organik moddalarni hosil qiladi. 

Lekin bu guruhga kiruvchi ayrim botanik oilalarga mansub bo‘lgan o‘simliklar o‘zining 

hayotiy faoliyati tufayli yarim yoki to‘liq parazit holatda  yashashga moslashgan. Parazit holda 

xayot kechirishi ularni boshqa o‘simliklarning ildizi yoki yer ustki a’zolarida yopishib yashashga 

moslashishiga olib kelgan. Ana shunday hayotiy faoliyatiga ko‘ra, gulli parazit o‘simliklar ildiz va 

poya parazitlariga bo‘linadi. Bu o‘simliklarning yashash sharoitiga ko‘ra ularning ildizlari qisman 

yoki butunlay rivojlanmagan. Shuning uchunular xujayin o‘simlikdan suv, mineral va organik 

moddalarni oladilar. 

Yuqorida qayd etilgan gulli parazit o‘simliklar o‘zida organik moddalarni hosil etishiga 

ko‘ra o‘zaro bir biridan farq qiladilar. Gulli parazit o‘simliklarning ayrimlari yashil barg va poyaga 

ega bo‘lganligi uchun organik moddalarni hosil qila oladi, shuning uchun ularni yarim parazitlar 

xam deb yuritiladi. Ayrimlari esa yuksak o‘simliklarga xos bo‘lgan organik moddalarni -xosil qilish 

xususiyatini (shu bilan birga xlorofill donachasi va yashil rangini) yo‘qotgan. Bunday parazitlar 

xo‘jayin o‘simliklardan fakat suv va mineral moddani emas, balki organik moddalarni xam oladilar. 

---

Shuning uchun ularni tuliq parazitlar deb ataladi. Gulli parazit o‘simliklar bir necha guruxlarga 

bo‘linib o‘rganiladi.  

1.Gulli-yarim parazit o‘simliklar;  a) ildizdagi; b) poyadagi 

2Gulli – to‘liq parazit o‘simliklar ; ) ildizdagi; b) poyadagi 

 Ildizdagi gulli –yarim parazit o‘simliklarga Ivan – da-Mariya o‘simligini olishimiz mumkin. 

Ivan-da-Mariya o‘simligining ildizida mayda surgichlar bo‘lib, shular yordamida turli daraxtlar va 

butalar ildiziga yopishib olib yashaydi. Bu oilaga kiruvchi boshqa o‘simliklar (pogremok, mo‘tnik) 

o‘tsimon o‘simliklarda yarim parazit holda hayot kechiradi. Ular o‘tsimon o‘simliklarni 

siyraklashtiradi va yig‘iladigan xashakning sifatini pasaytiradi. 

Daraxtlarda yarim parazit holda hayot kechiruvchilarga misol qilib omelani olishimiz 

mumkin. 

Omela  (Vissum album L.). Omela yaxshi rivojlangan yashil bargga va tarmoqlangan 

shoxlarga ega bo‘lgan ko‘p yillik o‘simlikdir. U ikki pallali, ikki uyli, ya’ni onalik guli va otalik 

guli aloxida usimliklarda rivojlanadigan o‘simlikdir. Mevasi-rezavor meva bo‘lib, yopilganda rangi 

oq tusga kiradi. Rezavor meva urug‘li bo‘lib, yelimsimon moddaga egadir. Yopilgan urug‘lar faqat 

yorug‘likda unib chiqadi. Unib chiqqan maysa katta bo‘lib, uchi yassi. Poyasi qalin kutikula bilan 

qoplangan, lekin po‘kak qavati bo‘lmaganligi uchun suvni osonlik bilan parlatib yuboradi, shuning 

uchun suvga bo‘lgan talabi kuchli. Ko‘pincha o‘simlikning omela zararlagan qismi yo‘g‘onlashib 

ketib, ko‘rinishi shishga o‘xshab qoladi. Agar shishni ko‘ndalang kesib qaralsa, o‘simlikning 

po‘stloq qismida omelani ildizi-rizoidlarini ko‘rishimiz mumkin. Daraxtning rivojlanishi tufayli bu 

rizoidlar kambiy qismiga qarab chuqurlashib boradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, omelada xaqiqiy 

ildizlari bo‘lmaydi, balki ularning o‘rnini so‘rg‘ichlar bosadi. Omela olma, nok, terak, eman, igna 

bargli daraxtlarda va boshqa manzarali daraxtlarda parazitlik qiladi. Omelani urug‘i qushlar 

yordamida tarqatiladi. Ular yopishqoq bo‘lganligi uchun daraxtlarga yopishib keyin, asta-sekin 

o‘sib rivojlanadi.  

To‘liq parazitlarni o‘rganishda ularning parazitlik hayot kechirishidagi ayrim xususiyatlariga 

e’tibor berishimiz zarur. Bular quyidagilardir: ildiz sistemasi yo‘q, bularning o‘rnini so‘rg‘ichlar 

oladi, barglari yo‘q, poyasi siyox rang yoki sarg‘ish lekin yashil emas. To‘liq parazitlar ichida 

shumg‘iya va zarpechak alohida o‘rin tutadi.