Namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi

Psixologik funktsiyalar. 

Yung 

o‘zining 

ekstraversiya 

va 

introversiya 

kontseptsiyasini 

ifoda 

etgandan  keyin  u  ushbu  ikki  qarama-qarshi  yo‘nalganlik  yordamida  odamlarni 

olamga 

bo‘lgan 

munosabatlaridagi 

tafovutlarni 

to‘kis 

tushuntirish 

imkoniyati  mavjud  emas  degan  xulosaga  keladi.  SHu  bois  u  o‘z  tipologiyasini 

psixologik  funktsiyalarni  kiritish  yo‘li  bilan  kengaytirishga  qaror  qilgan. 

Yung  farqlagan  asosiy  psixologik  funktsiyalarga  –  tafakkur,  sezgi,  tuyg‘u  va 

intuitsiya  taalluqlidir  (Jung,  1921/1971).Tafakkur  va  tuyg‘uni  Yung  ratsional 

funktsiyalar  sirasiga  kiritgan.Ular  hayotiy  tajriba  xususida  mulohaza  yuritish 

imkoniyatini  beradi  deb  hisoblaydi  Yung.  Mutafakkir  toifadagi  shaxs  u  yoki  bu 

---

53 

 

narsalar  qiymati  to‘g‘risida  mantiq  va  dalillar  yordamida  fikr  yuritadi. 

Tafakkurning  ziddi  bo‘lgan  tuyg‘u  bizni  reallik  to‘g‘risida  ijobiy  yoki  salbiy 

emotsiyalar tili  yordamida ogohlantiradi. Tuyg‘uga tayanuvchi toifadagi shaxs o‘z 

diqqatini  hayotiy  tajribaning  emotsional  jihatlariga  qaratadi  va  ashyolar  qimmati  

xususida  ―yaxshi  yoki  yomon‖,  ―yoqimli  yoki  yoqimsiz‖,  ―harakatga  undovchi 

yoki zerikarli‖  kabi  kategoriyalarga  ko‘ra  mulohaza  yuritadi.  Yung  fikriga  ko‘ra, 

tafakkur  yetakchi  vazifani  bajarganda  shaxs  maqsadi  baholanayotgan  tajriba 

haqiqiy  yoki  yolg‘on  ekanini  aniqlash  bo‘lgan,  tafakkuriy  mulohazalar  yuritishga 

moyil  bo‘ladi.  Tuyg‘u  yetakchi  vazifani  bajaradigan  bo‘lsa  shaxs  tajriba  yoqimli 

yoki yoqimsiz ekani xususidagi xulosalarni berishga yo‘nalgan bo‘ladi. 

Ikkinchi  o‘zaro  ixtilofda  bo‘lgan  juftlik  –  sezgi  va  intuitsiya  – 

funktsiyalaridir. 

Mazkur 

juftlik 

funktsiyalarini 

Yung 

irratsional 

(anglanmagan)  deydi.  Zotan  ular  tashqi  (sezgi)  yoki  ichki  (intuitsiya)  olamda 

ro‘y  berayotgan  hodisalarni  passiv  tarzda  aks  ettirishadi,  qayd  qilishadi, 

ularni  baholamaydi  va  mazmunini  tushuntirmaydi.  Sezgi  tashqi  olamning 

bevosita,  hech  qanday  baholashlarsiz  idrok  etilishidir.  Sezgilarga  tayanuvchi 

shaxs  ta‘m,  xid  va  h.,  tashqi  olamdan  keluvchi  stimullarga  nisbatan  ziyrak 

bo‘ladi.  Intuitiv  shaxs,  aksincha,  joriy  hayotiy  tajribani  ongsiz  idrok 

etadi.  U  botiniy  sezimlarga  tayangan  xolda  hodisalar  mohiyatini  tushunib 

etadi.  Yung  fikriga  binoan,  agar  odamda  sezgi  yetakchilik  qilsa  u  voqelikni 

go‘yoki  uni  sur‘atga  olayotganday,  hodisalar  tili  yordamida  anglaydi.  Boshqa 

tomondan,  intuitsiya  yetakchilik  qilsa,  odam  anglanmagan  obrazlarga,  ramzlar 

va 

kechinmalarning 

yashirin 

ma‘nolariga 

urg‘u 

beradi. 

Ushbu to‘rt psixologik funktsiya har bir odamda mavjud. 

Biroq faqat bitta shaxsga doir yo‘nalganlik (ekstraversiya yoki introversiya) odatda 

ustivor,  anglangan  bo‘lsa,  huddi  shunday  tarzda  ratsional  yoki  irratsional 

juftlikdagi 

funktsiyalarning 

faqatgina 

bittasi 

ustivorlik 

qiladi 

va 

anglanadi.  Boshqa  funktsiyalan  ongsizlikda  mavjud  bo‘lgani  bois  inson 

xulqi  regulyatsiyasida  yordamchi  vazifani  o‘taydi.  To‘rt  funktsiyalardan  har 

biri 

yetakchi 

bo‘lishi 

mumkin. 

Demakki, 

individuumlarning 

fikrga 

---

54 

 

ergashuvchi,  tuyg‘uga  ergashuvchi,  sezgiga  tayanuvchi  va  intuitiv  toifalari 

kuzatiladi.  Yung  nazariyasiga  ko‘ra  faqatgina  ushbu  to‘rt  funktsiyani 

uyg‘unlashtira  olgan  odamgina  hayotiy  vaziyatlardan  chiqishda  ularning  har