Dinlari tarixi

mad Termiziy  (824–892).  Imom  Termiziy  asarlarining 
IJODIY FAOLIYAT
1.  «Imom Buxoriyning imtihon qilinishi» hikoyasini o‘qing. Uning noyob 
iste’dodi haqida mushohada qiling. 
2.  Xotirani mustahkamlash uchun qanday mashqlar zarur? Siz xotirangizni 
mustahkamlash uchun qanday mashqlar bajarasiz? Kitob o‘qish va yod 
olish xotirani mustahkamlaydi, degan fikrga qo‘shilasizmi?
IMOM BUXORIYNING IMTIHON QILINISHI
Bir kuni Imom Buxoriyning Bag‘dodga kelganini eshitgan olimlar u kishini 
imtihon qilib ko‘rmoqchi bo‘ldilar. Bag‘dod muhaddislari yuzta hadisni tan-
lab olib, ularning matn va isnodlarini o‘zgartirdilar (ya’ni bir isnod matnini 
ikkinchi bir isnod matni bilan va bir matn isnodini boshqa matn isnodi bilan 
almashtirib qo‘ydilar). So‘ng ularni o‘n kishiga o‘ntadan bo‘lib berdilar-da, 
yig‘in vaqtida Imom Buxoriyga aytishni tayinladilar. Yig‘inga minglab xu-
rosonlik, bag‘dodlik va boshqa olimlar kelishdi. Boyagi kishilar o‘zlariga 
topshirilgan hadislarni Imom Buxoriyga aytib, ular xususida so‘radilar. Shun-
da Imom Buxoriy ularning har biriga: «Bunday hadisni bilmayman», — deb 
javob berdi. Savollar tugaganidan so‘ng birinchi bo‘lib savol bergan kishi-
ga o‘girildi-da: «Ammo, sen aytgan birinchi hadisning matni boshqa bir ha-
dis isnodiga taalluqli bo‘lib, to‘g‘risi mana bunday, ikkinchisining isnodi esa 
bo‘lak hadis matniga tegishli bo‘lib, to‘g‘risi mana bunday...» — deya sa-
vol bergan 10 kishiga javob berdi. Barcha hadislarning isnod-u matnlarini 
joy-joyiga qo‘yganiga qoyil qolgan odamlar u kishining xotirasi, aql-u zakova-
tiga tan berib, chuqur izzat-ehtirom bildirdilar.

---

90
ichida eng mashhuri «al-Jome as-sahih» bo‘lib, u oltita 
ishonchli hadislar to‘plamidan biri hisoblanadi.
Movarounnahrdan chiqqan buyuk allomalar islom 
shariati — fiqh sohasida ham peshqadamlardan bo‘lgan-
lar. Mana shunday buyuk faqihlardan biri Burhoniddin 
Marg‘inoniy  (1123–1197)dir.  Uning  «Hidoya»  nomli 
asari yaratilgan davridan to hozirgacha Sharq va G‘arb-
ning o‘quv yurtlarida islom shariatini o‘rganishda asosiy 
asarlardan biri sifatida foydalaniladi.
O‘rta asrlarda faoliyat ko‘rsatgan mashhur olim 
imom Abu Mansur Moturidiy (870–944) kalom ilmi da 
yuksak darajaga erishganlardan biridir. Moturidiya ta’li-
moti uning nomi bilan bog‘liq. Abu Mansur Moturidiy 
islom olamida «Musulmonlarning e’tiqodini tuzatuv chi» 
degan yuksak sharafga sazovor bo‘lgan.
Xorazm diyori ham islomiy ilmlar rivojlanishiga kat-
ta hissa qo‘shgan bo‘lib, bu diyordan yetishib chiqqan 
allomalardan eng buyugi Mahmud Zamaxshariydir. 
Jismoniy nogironligiga qaramasdan, bu zot ilm talabida 
o‘z umrining aksar qismini uzoq mamlakatlardagi safar-
da,  musofirchilikda  o‘tkazdi.  Makkada  olti  yilga  yaqin 
yashadi. Shu bois «Jorulloh» («Allohning qo‘shnisi») 
degan yuksak maqomga sazovor bo‘ldi.