O`zbеkistоn rеspublikasi

IZOHLI LUG‘ATLAR.................................................................... 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ‘YXATI...... 
 

---

 
46 
 
 
KIRISH 
 
Mamlakatni  modernizatsiyalash,  demokratik  bozor  islohotlarini  va 
iqtisodiyotni 
liberallashtirishni 
yanada 
chuqurlashtirish 
sharoitida 
marketing  sohasidagi  xalqaro  andozalarni  mamlakatimiz  ta’lim  tizimida 
qo‘llash bo‘yicha ishlarni olib borish hozirgi kunning eng dolzarb masalasi 
bo‘lib hisoblanadi. 
Marketing  -  bozorda  vujudga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlarni 
faollashtirish  uslublarini,  tovarlarni  ishlab  chiqarish  hamda  sotish 
muammolarini  kompleks,  tizimli  echish  uslublarini,  bozorda  vujudga 
keladigan  o‘zgarishlarga  tezda  moslashish,  iste’molchilarga  tabaqali 
yondashish,  raqobatbardosh  yangi  tovarlarni  vujudga  keltirish  va  ularni 
ishlab chiqarishni tashkil etish, konyunkturani o‘rganish va prognoz qilish 
hamda  ta’sirchan  reklamani  rivojlantirish  masalalarini  o‘rganishni  o‘z 
oldiga  maqsad  qilib  qo‘ygan.  Shuni  ta’kidlash  lozimki,  mustaqillik 
yillarida  amaliyotda  marketingni  qo‘llash  va  uning  tamoyillaridan 
maqsadli  foydalanish  muammolariga  O‘zbekistonda  ham  katta  ahamiyat 
berilmoqda.  Ayniqsa,  bu  borada  mamlakatimiz  Prezidenti  Islom 
Karimovning “... marketing tadqiqotlarini tashkil etishni, ... ichki va tashqi 
bozorlarning  taraqqiyot  tamoyillarini  yaxshi  bilmaslik  natijasida 
korxonalar  ...  katta  zarar  ko‘rmoqda”
1
,  -deb  bu  tizimdan  samarali 
foydalanish zarurligi haqida ta’kidladi. 
Xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatini  tubdan  yaxshilash, 
sotuvchilar  va  xaridorlar  uchun  eng  qulay  shart-sharoitlarni  yaratish,  shu 
orqali  aholining  talab-ehtiyojini  qondirib,  ularning  turmushi  darajasini 
yanada  yuksaltirish,  marketing  faoliyatini  amalda  keng  qo‘llash  bilan 
bog‘liq bo‘lib, bu esa «Marketing» fanining hozirgi davrda dolzarbligidan 
dalolat beradi. 
Marketingning  ta’rifi  turlicha  bo‘lib,  ulardan  ko‘pchiligi  marketing-
xaridorlarning aniq guruhlari ehtiyojlarini qondirish, bozor muammolarini 
yechishga har tomonlama yondashish, ehtiyojlarni ayirboshlash yordamida 
qondirishga  qaratilgan  faoliyat  turi  ekanligini  ifodalaydi,  shuningdek, 
boshqa bir qancha umumiy qoidalarni qamrab oladi. 
Yuqoridagilardan  xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  marketing 
haqidagi  barcha  ta’riflar  mazmuni,  umuman  olganda,  xaridor  va  iste’mol 
sohasini  yaxlit  tadqiq  qilishga  borib  taqaladi.  Bu  esa,  bozor 
iqtisodiyotidagi raqobat kurashi sharoitida, korxona ishi sifati bo‘yicha o‘z 
                                                 
1
 Karimоv I.А. Kelajakni jasoratli odamlar quradi.  - Т.: 7-t.  O‘zbekiston, 1999, - 321 bet. 

---

 
47 
 
 
raqobatchilariga  nisbatan,  iste’molchilarning  ehtiyojini  qondirishga 
yo‘naltirilgan faoliyatda, doimo ustunlikka erishishni taqozo etadi.   
Marketing  -  bozorda  vujudga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlarni 
faollashtirish  uslublarini,  tovarlarni  ishlab  chiqarish  hamda  sotish 
muammolarini  yaxlit,  tizimli  yechish  uslublarini,  bozorda  vujudga 
keladigan o‘zgarishlarga tezkorlikda moslashish, iste’molchilarga tabaqali 
yondashish,  raqobatbardosh  yangi  tovarlarni  vujudga  keltirish  va  ularni 
ishlab chiqarishni tashkil etish, konyunkturani o‘rganish va bashorat qilish 
hamda  ta’sirchan  reklamani  rivojlantirish  masalalarini  o‘rganishni  o‘z 
oldiga  maqsad  qilib  qo‘ygan.  «Marketing»  fani  korxonalar  (firmalar)ni 
bozorda  iqtisodiy  maqsadlarga  erishish  quroli  (ya’ni,  foyda  oladigan 
bozorlar hissasiga erishish) sifatida qarashga alohida e’tibor beradi. 
Mamlakatimizda  marketing  haqidagi  dastlabki  maqolalar  o‘tgan 
asrning  oltmishinchi  yillari  o‘rtalarida  paydo  bo‘ldi.  To‘g‘ri,  u  paytdagi 
barcha  maqolalar  tanqidiy  ruhda  yozilgan  edi.  Lekin  marketingni  fan 
tariqasida  o‘rganish  XX-asrning  saksoninchi  yillari  oxirida  boshlandi. 
Bozor hamda tovar-pul munosabatlari asta-sekin rivojlanishi, ayniqsa, oliy 
ta’lim  muassasalarining  professor-o‘qituvchilaridan  bu  yo‘nalishda  faol 
harakat  qilishni  talab  etdi.  Shu  sababli,  iqtisodiyot  yo‘nalishlari  uchun 
mutaxassisliklar  tayyorlaydigan  oliy  o‘quv  yurtlari  birinchilar  qatorida 
«Marketing» fanini o‘rganishga kirishdilar. 
«Marketing»ni  o‘rganish  hamda  o‘qitish  imkoniyatlarini  ko‘rib 
chiqish  bilanoq,  biz  bir  qancha  muammolarga  duch  kelamiz.  Jumladan, 
«Marketing» fani rivojlangan mamlakatlarda qay darajada o‘rganilayotgan 
bo‘lsa, shunday qabul qilishga urinib ko‘ramiz. Tabiiyki u holda, biz turli 
to‘siqlarga  duch  kelamiz.  Darhaqiqat,  iqtisodiyotimiz,  salohiyatimiz 
hamda  sharoitlarimiz  hali  marketingni  u  darajada  qabul  qila  olmaydi. 
Chunki,  O‘zbekistonda  bozor  munosabatlari  so‘nggi  davrlarda  rivojlana 
boshladi.  Shuning  uchun  ham  biz  «Marketing»  fani  rivojlanishining 
boshlang‘ich  bosqichlariga  ko‘proq  e’tibor  qaratib,  uning  shunday 
bosqichlarini  topishimiz  kerakki,  ular  mamlakatimiz  iqtisodiy  faoliyati 
darjasiga ko‘proq javob bersin.  
Yurtdoshlarimiz, shu jumladan, ko‘pgina mutaxassislar marketingdan 
faqat  bozor  tovarlarga  mo‘l-ko‘l  bo‘lgandagina  unumli  foydalanish 
mumkin, deb hisoblaydilar.  Tabiiyki u, bozor normal sharoitda bo‘lganda 
samaralidir.  Lekin,  «Marketing»  fanining  bozor  munosabatlari  endigina 
rivojlanayotgan paytdagi ahamiyati juda katta.  
Iqtisodiyot,  biznes  va  tijorat  sohasi  bo‘yicha  tayyorlanayotgan 
mutaxassisliklar  uchun  «Marketing»  -  bozor  faoliyatining  uslubiy 

---

 
48 
 
 
asoslarini o‘rgatadigan asosiy fan. Marketing, avvalo, uni o‘rganuvchilarni 
bozor  faoliyati  tizimi  sifatida  jalb  etadi.  U  korxonalarning  bozordagi 
harakati  va  holatini  o‘rganadi.  Marketing  -  faol  assortiment  siyosatini, 
narx,  oldi-sotdi,  reklama,  iste’molchilarni  o‘rganish,  tomonlar  bilan 
munosabatlarga  kirishish,  tijorat  tavakkalchiligi  va  raqobatchilarni 
o‘rganadigan fandir. 
«Marketing»  fani  shu  bilan  bir  qatorda  iste’molchi  xulqini 
modellashtirish, 
tovar 
sifatini, 
uning 
raqobatbardoshligini, 
rag‘batlantirishni, reklama va bozorni chuqur o‘rganadi.  
«Marketing»  fani  bozorning  xo‘jalik  faoliyati  sohasi,  tashqi  muhiti, 
ya’ni  ularni  u  yerda  namoyon  bo‘lib,  harakat  qiladigan  joyi  sifatida 
ko‘radi.  Shu  tufayli  barchamiz  bozorni  xo‘jalik  faoliyatimizning  hal 
qiluvchi sohasi sifatida qabul qilib, u yerda harakat qila olish qobiliyatiga 
ega bo‘lishimiz kerak. 
Shuni  qayd  etish  lozimki,  «Marketing»  bo‘yicha  xorijiy  tajribani 
korxonalarimiz  va  tashkilotlarimiz  amaliyotiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  tatbiq 
etish biroz cheklangan. Korxonalarimizda marketing funksiyalarini to‘liq, 
ya’ni korxonalarimiz va rivojlangan xorijiy mamlakatlar firmalari faoliyati 
o‘rtasidagi farqlar bo‘yicha tatbiq etish mumkin emas, balki  bu boradagi  
masalaga  iqtisodiyotimizning  o‘ziga  xos  xususiyatlari,  mahalliy  shar-
sharoitlarni hisobga olgan holda yondashish zarur. 
Mazkur  darslik  “Marketing”  fanining  o‘quv  dasturi    asosida  yozildi. 
Undagi    nazariy    xulosalarni  bevosita  amaliyot  bilan  bog‘liq  holda 
yoritishga  harakat  qilindi.  «Marketing»  fani  keng  qirrali  oliy  ma’lumotli 
zamonaviy  raqobatbardosh  iqtisodchilarni  shakllantiradigan  asosiy 
mutaxassislik  fanlaridan  biri  hisoblanadi.  Marketingning  bosh  vazifasi 
iste’molchilarning talab-istaklariga mos holda  marketingning asosiy uslub 
va tamoyillarini o‘rgatishdan iborat. 

---

 
49