НЕ-И elementining chiqishini, НЕ elementining kirishiga ulash bilan hosil
qilish mumkin. ИЛИ (OR) - mantiqiy qo‘shish elementini esa, НЕ-ИЛИ
elementining chikishini, НЕ elementining kirishiga ulash bilan hosil qilish
mumkin.
Beshta - И, ИЛИ, НЕ, НЕ-И va НЕ-ИЛИ ventillar, kompyuter
arxitekturasi raqamli mantiqiy sathining asosini tashkil etadi. Bu erda
muhim bo‘lgan jihatlardan birini ta’kidlab o‘tamiz. НЕ-И va НЕ-ИЛИ
ventillarida – ikkitadan, И va ИЛИ ventillarida uchtadan tranzistorlar
ishlatilgan. Shu sababli ko‘pgina kompyuterlarda НЕ-И va НЕ-ИЛИ
ventillaridan asosiy – bazaviy elementlar sifatida foydalaniladi. И, ИЛИ va
37
boshqa mantiqiy funksiyalarni amalga oshiruvchi sxemalar НЕ-И va НЕ-
ИЛИ ventillari asosida yig‘iladi (1.23-rasmga qaralsin).
Bul funksiyalari ham, odatdagi algebra funksiyalari kabi bitta, ikkita,
uchta va hokazo sondagi o‘zgaruvchilarga ega bo‘lishi mumkin. Masalan:
oddiy bir funksiya f-ni quyidagicha aniqlashtirishimiz mumkin, f (A)=1,
agar A=0 bo‘lsa, f (A) = 0, agar A=1 bo‘lsa. Bunday funksiya НЕ
funksiyasi bo‘ladi.
n-ta
o‘zgaruvchiga
bog‘liq
bo‘lgan,
bul
funksiyasi
o‘zgaruvchilarining mavjud kombinatsiyalari soni 2
n
-taga teng bo‘ladi.
Ushbu funksiyaning barcha qiymatlarini esa, 2
n
-ta qatorga ega bo‘lgan
jadval yordamida yozib chiqish mumkin, bunday jadval Bul algebrasida
haqiqat jadvali deb ataladi. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan elementlar bilan birga
keltirilgan jadvallar, ularning haqiqat jadvallari hisoblanadi. НЕ funksiyasi
bitta o‘zgaruvchili, И va ИЛИ funksiyalari esa ikkita o‘zgaruvchili
funksiyalardir. Ikkita o‘zgaruvchili funksiyalarning haqiqat jadvallarida,
o‘zgaruvchilarning kombinatsiyalari odatda 00, 01, 10 va 11 ketma-
ketlikda yoziladi. Bunday funsiyalarni to‘liq tavsiflash uchun 2
2
=4 ta
razryadli ikkilik son kerak bo‘ladi, va u xaqikat jadvalining natijalar
ustunini vertikal tarzda o‘qish bilan hosil qilinadi. Shunday qilib, И – bu
0001, ИЛИ – 0111, НЕ-И – 1110 va НЕ-ИЛИ – 1000 bo‘ladi (1.18, 1.20
va 1.21- rasmlarga qaralsin). 4-ta razryadli ikkilik sonlar ketma-ketligining
16 xil (0000, 0001, 0010, …, 1111) kombinatsiyasini yozish mumkin, bu
esa ikkita o‘zgaruvchili funksiyaning 16-ta xili mavjud ekanligini
anglatadi. Odatdagi algebrada esa ikkita o‘zgaruvchili funksiyaning
cheksiz sondagi xillari mavjud. Bunday funksiyalarni xech birini,
o‘zgaruvchilarining barcha mumkin bo‘lgan qiymatlari jadvali yordamida
yozib bo‘lmaydi, negaki ushbu o‘zgaruvchilarning qiymatlari soni ham -
cheksiz bo‘ladi.
Uch o‘zgaruvchili M=f(A,B,C) bul funksiyasini yuqorida ko‘rib
o‘tilgan sxemalar yordamida qanday amalga oshirish mumkinligini ko‘rib
chiqamiz. Shart - ushbu funksiyaning qiymati, uning o‘zgaruvchilari
tarkibida qaysi bir qiymat ko‘proq bo‘lsa, o‘shanga teng bo‘lsin. Avval
haqiqat jadvalini tuzib olamiz (1.22-rasm). Funksiyaning 1-ga teng bo‘lgan
qiymatlari asosida quyidagicha yozuvni hosil qilamiz:
(1)
38
ya’ni o‘zgaruvchilarning kombinatsiyalari 011, 101, 110 va 111 bo‘lsa,
funksiya 1 qiymatni ( true), qolgan xolatlarda esa 0 qiymatni ( false) qabul
qilar ekan. Ushbu funksiyani amalga oshirish uchun uchta kirishga ega
bo‘lgan uchta И elementi, to‘rtta kirishga ega bo‘lgan bitta ИЛИ elementi
va uchta o‘zgaruvchilarni inkorlarini hosil qilib olish uchun uchta НЕ
elementi kerak bo‘ladi.
1.22-rasm. M=f(A,B,C) funksiyasining xaqiqat jadvali va mantiqiy
sxemasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |