P. Gulyamov, R. QuRbonniyozov, m avEzov, n. SaiDova

nisbiy balandlik.
 Quruqlikdagi joylarning bir-biriga nisbatan tik 
balandligi nisbiy balandlik deb ataladi (18-rasm).
nivelir. 
Yer yuzasidagi balandliklar nivelir asbobi bilan o‘l cha nadi 
1500 m
1000
   500
       0
18­rasm. Tepalikning nisbiy (qora chiziq) va mutlaq balandligi (oq chiziq).
Dengiz sathi
http://eduportal.uz

---

28
ge
ogr
afi
k xar
it
al
ar
(19-rasm). Lekin hozirgi vaqtda Yerning sun’iy yo‘l doshlari yordamida 
Yer yuzasidagi har bir joyning aniq balandligini o‘lchash mumkin. Har 
bir  joydagi  uncha  baland  bo‘lmagan  tepalik  balandligini  (qo‘lbola) 
nivelir bilan o‘lchash mumkin. Buning uchun uzunligi 1 metr bo‘lgan 
to‘g‘ri  tayoq  olinadi.  Uning  uchiga  uzunligi  20  cm  bo‘lgan  taxtacha 
qoqiladi (20-rasm). Nivelirning tik turganini bilish uchun unga shovun 
osib qo‘yiladi. Buning uchun taxtachaning o‘rtasiga kichik mix qoqib, 
shovun ipi unga bog‘lanadi.
 Tepalikning balandligini aniqlash uchun tepalik etagiga nivelirni 
shovun  yordamida  tik  qilib  o‘rnatiladi.  Nivelir  qilayotgan  o‘quvchi 
nivelir  taxtachasi  bo‘ylab  tepalikka  qaraydi. 
Nivelir taxtachasi te pa likning qayeriga to‘g‘ri 
kelsa,  ikkinchi  o‘quvchi  tepalikning  o‘sha 
nuq tasiga qoziq qoqadi. Shundan keyin nivelir 
qoziq  yoniga  ko‘chiriladi  va  keyingi  qoziq 
qoqiladigan  nuqta  aniqlanadi.  Shu  tartibda 
tepalikning  eng  baland  nuqtasigacha  o‘lchab 
chiqiladi.  Nivelir  necha  marta  ko‘chirilgan 
bo‘lsa,  shu  asosida  tepalikning  balandligi 
aniqlanadi.