ab
b
a
2
tengsizlikdan
foydalanib
isbotlash.Avvalo
o’kuvchilarga
uning
sodda
ko’rinishlarini isbotlashni taklif etish mumkin:
51
1.
x
x
2
1
; 2.
2
1
x
x
; 3.
xy
y
x
2
2
2
;4.
2
2
2
)
(
)
(
2
y
x
y
x
Shundan so’ng, kuyidagi ko’rinishdagi tengsizliklarni isbotlashga o’tish mumkin:
Agar
z
y
x ,
,
- musbat sonlar bo’lsa,
)
(
4
4
4
z
y
x
xyz
z
y
x
tengsizlik o’rinli bo’lishini isbotlang.
Buni isbotlash ikki marta asosiy tengsizlikni ko’llash orkali amalga oshiriladi.
2. Xarfiy ifodani yigindi yoki ayirma shaklida tasvirlash usuli. Bunda kulay shakl
almashtirishlar yordamida ifodani xadlarini 1 yoki 0 bilan oson takkoslash mumkin bo’lgan
ko’rinishga keltiriladi.
Misol. x ixtiyoriy son bo’lganda
1
)
3
)(
2
)(
1
(
x
x
x
x
tengsizlikni isbotlashda uning birinchi va to’rtinchi, ikkinchi va uchinchi xadlarni aloxida
ko’paytirib, tengsizlikning
1
1
)
1
3
(
2
2
x
x
isbotini olish mumkin.
3. Xarfiy ifodalarni ko’paytuvchilarga ajratish usuli, bunda agar o’suvchi funksiya va a,
v bu funksiya aniklanish soxasiga tegishli sonlar bo’lsa, u xolda (
0
))
(
)
(
)(
(
b
f
a
f
b
a
tengsizlik o’rinli bo’lishidan foydalaniladi. Masalan, musbat x va u sonlar uchun
2
6
2
6
4
4
x
y
y
x
y
x
tengsizlikni isbotlashda
b
y
a
x
2
2
,
belgilashlarni kiritib, yukoridagi koidadan foydalanamiz.
4. Darajani o’z ichiga olgan sonli ifodalarni ayniy shakl almashtirish usuli, bu asosan
darajaga boglik ifodalarni katta yoki kichikligini aniklashga doir masalalarni yechishda
ko’llaniladi. Bunga doir kuyidagi mashklardan foydalanish mumkin:
Takkoslang: kaysi katta 7
92
mi yoki 8
91
, 2
40
mi yoki 3
37
?
5. Matematik induksiya prinsipi asosida isbotlash usuli natural sonlar va ularning yigindilari
bilan boglik ko’p tengsizliklarni isbotlashda ko’llaniladi.Bunda o’kuvchilarga xar bir kadamning
asoslanishi xamda uning turli xil ko’rinishlarini xisobga olgan xolda isbotlashga o’rgatish
maksadga muvofik.
Masalan, agar ikkita natural sonlar ketma-ketligi berilgan bo’lib, biror natural son m uchun
m
m
b
a
o’rinli bo’lib, barcha
m
k
lar uchun
k
k
k
k
b
b
a
a
1
1
bo’lsa, u xolda barcha n>m
lar uchun
n
n
b
a
o’rinliligidan foydalanib, tengsizliklarni isbotlash mumkin . Masalan, n
2
da
n
n
1
1
1
...
3
1
2
1
2
2
2
tengsizlikni shu usul bilan isbot-lash mumkin.
Xuddi shunga o’xshash , biror natural son m uchun
m
m
b
a
o’rinli bo’lib, barcha
m
k
lar uchun
)
0
,
(
1
1
i
i
k
k
k
k
b
a
b
b
a
a
bo’lsa, u xolda barcha n>m lar uchun
n
n
b
a
o’rinli
bo’lishidan esa 1) n
2
da
1
)
1
(
n
n
n
n
; 2)
n
n
2
!
(n
)
4
; 3)
)
3
(
2
2
n
n
n
tengsizliklarni isbotlash imkoniyati vujudga keladi.
Shunday kilib, maktabda algebra darslarida o’kuvchilarga isbotlash usullarini o’rgatishda xar
xil usullar tadbiklarini misollarni muxokama kilish orkali amalga oshirilishi yaxshi natijalar
beradi. Bunda universitetlar talabalarini uslubiy tayyorgarligini amalga oshirishda xam bunga
aloxida e’tibor berish talab etiladi va amaliy mashgulotlarda xamda pedagogik amaliyotda
ko’llash usullariga bo’lajak o’kituvchilarni o’rgatib borish maksadga muvofik.
52
Do'stlaringiz bilan baham: |