101
5) Funksiyalarni urganishda grafiklarni urganishga doir, grafikka kura tyenglamasini
tuzish kabi mashklar xam muximdir.
6) Ogzaki mashklar.
7) Algyebra buyicha isbotlashga doir masalalar. Bular ikki xil bulishi mumkin: a) birorta
koida byeriladi va uni xakikatligini isbotlashni talab etadigan masalalar. Masalan: 1) kyetma-
kyet natural sonlar kvadratlari ayirmasi tok son bulishini isbotlang; 2) ikkita kyetma-kyet tok son
kvadratlari ayirmasi 8 ga karrali bulishini isbotlang.
4.
5-6 sinflarda sonlar sistyemalaridan tashkari ma’lum darajada algyebra tushunchalari
xam bayon kilinadi. Bunda asosiy kuyidagi maksadlar kuzda tutiladi: xarfiy ifodalarni kullashni
asoslash; byerilganlarga kura murakkab bulmagan chizikli tyenglamani tuza olishga urgatish;
arifmyetik amallarni xarflar orkali yozuvi ma’nosini tushunish; masala shartlariga kura son va
xarflardan iborat ifoda tuza olishga urgatish; oddiy shakl almashtirishlarni bajara olish; oddiy
chizikli tyenglamalarni tuzish va ularni algyebraik almashtirishlar yordamida yecha olishga
urgatish.
Bu
maksadlarni amalga oshirish
jarayonida kuyidagi
asosiy tushunchalar
shakllantiriladi:
a) xarfiy va sonli ifodalar, ularning sonli kiymatlari;
b) formula va uni xisoblash;
v) arifmyetik amallar xossalarining xarflar orkali yozuvi;
g) ifodalarni ayniy shakl almashtirish;
d) chizikli tyenglama ildizlari va uni yechish.
Mazkur tushunchalarni urgatishda asosiy obye’ktlar sifatida sonlar va xarflar, ular ustida
amallar, amallar natijalari, formula, tyenglama va tyengsizliklar olinadi. Ukuvchilarni ifodalar
bilan tanishtirishda kuyidagi ifodalar karaladi: 2/3, 4+7 – ifodalar nomi, sonli formula 6x-2,
mantikiy muloxazalarni uz ichiga olgan ifoda va xokazo.
Umuman, ukuvchilar 5-6-sinflarda algyebraik tushunchalarni egallashlari jarayonida son
va uning xossalari xakida tasavvurlari kyengayishi sonning tub kupaytuvchilarga ajratish, sonli
va algyebraik ifodalarning ustida ayniy shakl almashtirishlar bajarishni oson va asosli bajara
olishga urganishlari, funksional tasavvurlarni rivojlantirilishi kabi vazifalar xam bajarilishi xam
zarur. Bunda kuyidagi amaliy mikdorlar ustida amallar bajara olish; tyenglamalar tuza olish;
tyenglamalar yordamida amaliy masalalarni yecha olish kunikmalariga ega buladilar.
1) Ifodalarni urgatishda sonli ifoda tushunchasi va ifoda kiymatlarini xisoblashga doir
mashklar yechiladi. Xarfiy ifodalarni urgatishda dastlab bitta xarf katnashgan, sungra ikki va
undan ortik xarf katnashgan ifodalarni kurib chikish maksadga muvofik. Bunda kuyidagi
mashklarni taklif etish mumkin: a=5 da 3a+5 ifodaning kiymatini toping; b) agar a=1,1; v=2,1
bulsa, 0,1a–2/5v ifodaning kiymatini toping. Matyematik byelgilashlar va xarfiy byelgilashlarga
e’tibor byerish kyerak. Suxbat mazmuni ukuvchilarni byelgilash kiritish extiyoji bilan
tanishtirishga bagishlanishi lozim. Bundan tashkari, matyematik xukmlarni anik, yorkin,
umumlashtirishlar uchun sonlar xossalarini urganishda xisoblash algoritmlarini tuzish uchun
imkon byerishi ta’kidlanadi. Algyebrada lotin alifbosi ishlatiladi, bunda tarixiy ma’lumotlar
bayon etish, matyematik byelgilashlarning kyelib chikishi va kullanilishi xakida gapirib byerish
maksadga muvofik. Konkryet urganilganlar asosida ukuvchilarga kuyidagi topshiriklar byerilishi
mumkin: obyektlarning xarfiy ma’nosini tushuna olish va ukiy olishga doir masala va mashklar;
urganish obyektlarini xarflar yordamida yoza olishga doir mashklar, masala, bunga doir
kuyidagicha mashklar taklif kilinishi mumkin:
1) a+v, 2av ifodalarda amallar tartibini tyekshiring.
2) (a+v)s, kp+1 ifodalarni uking;
3) v+s, a-(v+s), a-v ifodalar kanday ma’noga ega?
4) Nima uchun kuyidagi tyengliklar urinli:
a - (v+s)=a-v-s (a-v) - (s-a)=2a-v-s?
5) Kuyidagi ifodalarni uking:
Do'stlaringiz bilan baham: