ab
b
a
2
tyengsizlikdan foydalanib isbotlash.Avvalo o’kuvchilarga uning sodda
ko’rinishlarini isbotlashni taklif etish mumkin:
75
1.
x
x
2
1
; 2.
2
1
x
x
; 3.
xy
y
x
2
2
2
;4.
2
2
2
)
(
)
(
2
y
x
y
x
Shundan so’ng, kuyidagi ko’rinishdagi tyengsizliklarni isbotlashga o’tish mumkin:
Agar
z
y
x ,
,
- musbat sonlar bo’lsa,
)
(
4
4
4
z
y
x
xyz
z
y
x
tyengsizlik o’rinli bo’lishini isbotlang.
Buni isbotlash ikki marta asosiy tyengsizlikni ko’llash orkali amalga oshiriladi.
2. Xarfiy ifodani yigindi yoki ayirma shaklida tasvirlash usuli. Bunda kulay shakl
almashtirishlar yordamida ifodani xadlarini 1 yoki 0 bilan oson takkoslash mumkin bo’lgan
ko’rinishga kyeltiriladi.
Misol. x ixtiyoriy son bo’lganda
1
)
3
)(
2
)(
1
(
x
x
x
x
tyengsizlikni isbotlashda uning birinchi va to’rtinchi, ikkinchi va uchinchi xadlarni aloxida
ko’paytirib, tyengsizlikning
1
1
)
1
3
(
2
2
x
x
isbotini olish mumkin.
3. Xarfiy ifodalarni ko’paytuvchilarga ajratish usuli, bunda agar o’suvchi funksiya va a,
v bu funksiya aniklanish soxasiga tyegishli sonlar bo’lsa, u xolda (
0
))
(
)
(
)(
(
b
f
a
f
b
a
tyengsizlik o’rinli bo’lishidan foydalaniladi. Masalan, musbat x va u sonlar uchun
2
6
2
6
4
4
x
y
y
x
y
x
tyengsizlikni isbotlashda
b
y
a
x
2
2
,
byelgilashlarni kiritib, yukoridagi koidadan
foydalanamiz.
4. Darajani o’z ichiga olgan sonli ifodalarni ayniy shakl almashtirish usuli, bu asosan
darajaga boglik ifodalarni katta yoki kichikligini aniklashga doir masalalarni yechishda
ko’llaniladi. Bunga doir kuyidagi mashklardan foydalanish mumkin:
Takkoslang: kaysi katta 7
92
mi yoki 8
91
, 2
40
mi yoki 3
37
?
5. Matyematik induksiya prinsipi asosida isbotlash usuli natural sonlar va ularning yigindilari
bilan boglik ko’p tyengsizliklarni isbotlashda ko’llaniladi.Bunda o’kuvchilarga xar bir
kadamning asoslanishi xamda uning turli xil ko’rinishlarini xisobga olgan xolda isbotlashga
o’rgatish maksadga muvofik.
Masalan, agar ikkita natural sonlar kyetma-kyetligi byerilgan bo’lib, biror natural son m
uchun
m
m
b
a
o’rinli bo’lib, barcha
m
k
lar uchun
k
k
k
k
b
b
a
a
1
1
bo’lsa, u xolda
barcha n>m lar uchun
n
n
b
a
o’rinliligidan foydalanib, tyengsizliklarni isbotlash mumkin .
Masalan, n
2
da
n
n
1
1
1
...
3
1
2
1
2
2
2
tyengsizlikni shu usul bilan isbot-lash mumkin.
Xuddi shunga o’xshash , biror natural son m uchun
m
m
b
a
o’rinli bo’lib, barcha
m
k
lar uchun
)
0
,
(
1
1
i
i
k
k
k
k
b
a
b
b
a
a
bo’lsa, u xolda barcha n>m lar uchun
n
n
b
a
o’rinli
bo’lishidan esa 1) n
2
da
1
)
1
(
n
n
n
n
; 2)
n
n
2
!
(n
)
4
; 3)
)
3
(
2
2
n
n
n
tyengsizliklarni isbotlash imkoniyati vujudga kyeladi.
Shunday kilib, maktabda algyebra darslarida o’kuvchilarga isbotlash usullarini o’rgatishda
xar xil usullar tadbiklarini misollarni muxokama kilish orkali amalga oshirilishi yaxshi natijalar
byeradi. Bunda univyersityetlar talabalarini uslubiy tayyorgarligini amalga oshirishda xam bunga
aloxida e’tibor byerish talab etiladi va amaliy mashgulotlarda xamda pyedagogik amaliyotda
ko’llash usullariga bo’lajak o’kituvchilarni o’rgatib borish maksadga muvofik.
76
Do'stlaringiz bilan baham: |