Yahudiylar · Yahudiylik · Maz hablar Yahudiy f alsaf a Diniy mat nlar Muqaddas shaharlar Muhim shaxslar Hayot t arz I Ravvin Sinagog Yahudiylik va boshqa dinlar

---

Yahudiylik

Yahudiylik

mavzusidagi maqolalar

Kategoriya

Yahudiylar · Yahudiylik · 

Maz hablar

Yahudiy f alsaf a

Diniy mat nlar

Muqaddas shaharlar

Muhim shaxslar

Hayot  t arz i

Ravvin

Sinagog

Yahudiylik va boshqa dinlar

Antisem itizm  · 

Filosem itizm

 · 

Yeshiva

Xolokost

Iudaizm, iudaizm — asosan, yahudiylar

oʻrtasida tarqalgan eng qad. dinlardan biri.

Mil. av. 1ming yillik boshlarida Quddus

(Falastin)da vujudga kelgan. Arabiston

yarim orolningshimolida koʻchib yurgan

---

yahudiy qabilalari mil. av. 13-asrda

Falastinni bosib oldilar va mil. av. 10-asrda

Isroil — Yaxudiya davlatini tuzdilar. I. ana

shu qabilalarning diniy urf-odatlari va

Falastin xalqparining ayrim eʼtiqodlarini

oʻzida mujassamlashtirgan. I. nomi Yahudo

(Iuda) kabilasining nomidan olingan.

Dastlab I. koʻpxudolik (politeistik) dini

boʻlgan. Mil. av. 10—6-asrlarda I.

yakkaxudolik (monoteistik) dinga

aylangan. Olamni yaratuvchi xudo Yaxvega

eʼtiqod qilish, Yaxve va yaxudiylar

oʻrtasidagi ahs (shartnoma)ga shak

keltirmaslik, yahudiylar xudoning mumtoz

bandalari ekaniga, Muso (Moisey) ning

---

paygʻambarligiga va unga ilohiy kitob

Tavrot yuborilganligiga, narigi dunyoga,

mahdiy (messiya)ning kelishiga, oxirat kuni

barchaning tirili-shiga, jannat va doʻzaxga,

gunohkorlarning jazolanishi va savob ish

qilganlarning ragʻbatlantirilishiga ishonish

I.ning asosiy aqidalaridir. I. dinida xilmaxil

ibodatlar, duolar, urf-odatlar, roʻza tutish,

.xatna qilish, oziq-ovqat sohasidagi

taqiklar, shanba kuni hech qanday ish bilan

shugʻullanmaslik, diniy soliklar va yigʻimlar

kabi talablar juda qatʼiy qilib qoʻyilgan.

I.ning asosiy diniy kitoblari — Tavrot va

Talmudsa belgilangan bun-day

koʻrsatmalar orqali dindor yahudiylarning

---

turmushi, axloqiy va huquqiy hayoti nazorat

ostiga olingan.

Fanda I.ning 4 bosqichi aniqlangan: eng

qadimiy I. (Bibliya davri), klassik I. (mil. av.

536 — mil. 70-yillar), ravvinlar davri va

yangi davr I.i (modernistik I.). Eng qadimiy

I., dastlab Falastindagi ikki davlat — Isroil

va Yaxudiya davlatlari (mil. av. 11 — 10-

asrlar)ning , keyinroq ular birlashgach,

yagona yahudiy davlatining dini boʻlgan. Bu

davr Tavrot (Tora)da aks etgan.

Tadqiqotlarda aniqlanishicha, uning

tarkibiga kirgan matnlar ogʻza-ki tarzda

mil. av. 11—6-asr oʻrtasida shakllangan.

Mil. av. 5-asrda yozib olingan. Bundan

---

keyin I.ning klassik davri boshlanadi. Mil.

av. 586 y. yangi Bo-bil podshosi

Navuxodonosor 11 Yaxudi-yani yakson

qildi, salkam 30 ming yahudiyni asirga oldi.

50 y. davom etgan "Bobil asirligi" va undan

keyingi davrlarda minglab yahudiylar

Falastinni tark etdilar. "Kdsimgi axd"

matnlarining asosiy qismi ana shu davrda

yozilgan. Mil. 70-y. Quddus

ibodatxonasining qulashi va Talmudning

yozilishi orasidagi vaqt ravvinlar davridir.

Yahudiy ruhoniylari Tavrotni talqin va tavsif

qilish jarayonida vujudga kelgan

Talmudning oxirgi tahriri ikki variantda:

Quddus Talmudi — 4-asrda, Bobil Talmudi

— 5-asrda eʼlon qilindi.

---

7—17-asrlarda yahudiy ruhoniylari

(ravvinlar) diniy yozuvlar — Tavrot va

Talmudni targʻib qilishni davom ettirdilar.

Bu davrni aks ettirgan juda koʻp ravvin

adabiyoti vujudga kelgan. 18-asrdan diniy

talablarni davrga moslashtirish,

soddalashtirish va yengillashtirish

harakatlari avj oldi.

I.da qadim zamonlardan boshlab, xilma-xil

mazhablar va oqimlar vujudga kelgan, ular

oʻrtasida keskin kurash borgan. Mil. av. 2-

asrdan milodning 2-asrigacha farisey,

saddukey, yes-sey, qumronlar jamoasi kabi

oqimlar vujudga kelgan. Ortodoksal I. bilan

bu mazhablar oʻrtasida kurash borgan.

---

Milodning 1—2-asrlarida ortodoksal I.ga

muxolif boʻlgan ayrim oqimlar (yahudiy-

xristian sektalari)ning borgan sayin I.dan

yiroklashib borishi jarayenida xristian dini

mustaqil din sifatida ajralib chiqqan

(qarang Xristianlik).

I.ga eʼtiqod qiluvchilar 18 mln.ga yaqin,

ularning uchdan bir qismi AQSH dadir.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Dunyo dinlaridan biri haqidagi ushbu

maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

Manbalar

---

  Soʻnggi tahrir 12 oylar avval PlanespotterA320 tomonidan amalga oshirildi  

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

"

https://uz.wikipedia.org/w/index.

php?

title=Yahudiylik&oldid=2069144

" 

dan olindi 

---

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).