Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

 
3.1.Oliy nerv sistemasining tuzilishi. 
Barcha tirik organizmlarda bo’lganidek, odam organizmi ham tevarak atrof-muhiti bilan hamisha 
aloqada  bo’ladi.  Odam  organizmining  tashqi  olam  bilan  munosabatlari  nerv  sistemasi  yordamida 
amalga  oshiriladi.  Organizmning  eng  muhim  qismi  bo’lgan  miya  odamning  hamma  harakatlarini 
nazorat  qiladi,  boshqaradi.  Shuning  uchun  ham  miyaning  tuzilishi  va  funksiyalarini  o’rganish  uchun 
urinishlar  uzoq  tarixdayoq  boshlangan.  Natijada  nerv  sistemasining  tuzilishi  va  vazifalarini  tadqiq 
etishda ma’lum yutuqlar qo’lga kiritilgan.  
Hozirgi  kunda  nerv  sistemasining  tuzilishi,  vazifalari,  ishlash  tamoyillarini  psixologik  jihatdan 
ilmiy asoslash, odam psixik faoliyatining fiziologik asoslarini batafsil yoritish ham ilmiy, ham amaliy 
jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi. 
Psixologiya fanida psixik jarayonlar shaxsning psixologik xususiyatlari asosida yotgan fiziologik 
asoslarini  ishlab  chiqishda  Rossiyaning  mashhur  psixologlari  M.M.Sechenov,  I.P.Pavlov, 

---

34 
 
V.M.Bexterev  va  P.K.Anoxin  kabilarning  xizmatlari  kattadir.  Bular  oliy  nerv  faoliyatining  asosiy 
qonuniyatlariga doir ta’limotni kashf etdilar. Bu ta’limotga muvofiq odam miyasiga o’zluksiz ravishda 
tashqi muhitdagi narsa va hodisalar ta’sir etib turadi. Natijada oliy nerv faoliyatining asosiy jarayonlari 
bo’lmish  qo’zg’alish  va  tormozlanish  vujudga  keladi.  Buning  ma’nosi  shuki,  qo’zg’alish  miyadagi 
nerv  markazlarini  ishga  soladi,  ularni  faol  harakatga  keltiradi.  Ma’lum  fursat  o’tgandan  keyin  bu 
jarayon  tormozlanish  bilan  almashinadi,  ya’ni  miyadagi  nerv  markazlarining  faoliyati  sekinlashadi, 
ma’lum muddat ishlamaydi va buning natijasida sarflangan energiya qaytadan tiklanadi.  
Odamda nerv sistemasining o’ziga xos taraqqiyot yo’li bor. Nerv sistemasi odam organizmining 
barcha funuksiyalarini tartibga soladi. Unda moddalar almashinuvini ta’minlaydi, yurak, muskullar va 
qon tomirlari faoliyatini boshqaradi, organizmning turli sharoitlariga moslashuviga xizmat qiladi.  
Umuman  olganda,  odamning  nerv  sistemasi  organizmdagi  barcha  a’zolarning  o’zaro 
muvofiqlashgan  faoliyatini  amalga  oshirishda  asosiy  rolni  bajaradi.  Shu  sababli  odam  psixik 
hayotining moddiy asosi bo’lgan nerv sistemasi av uning yetakchi qismi - bosh miyaning tuzilishi va 
ishlash  tamoyillarini  mukammal  bilmay  turib,  psixologik  hodisalarning  haqiqiy  mohiyatini  tushunib 
bo’lmaydi. Demak, odamda kechadigan barcha psixologik holatlarning mohiyatini nerv sistemasining 
nazoratisiz  tasavvur  etish  mumkin  emas.Shuning  uchun  nerv  sistemasining  psixik  funksiyalar 
faoliyatidagi  rolini  qisqacha  tahlil  qilamiz.  Uni  anatomik  va  fiziologik  jihatdan  to’la  tadqiq  etishni 
ushbu tadqiqot muallifi o’z zimmasiga olmaydi. Chunki bizning maqsadimiz nerv sistemasi va uning 
yetakchi  qismi  bo’lgan  bosh  miyaning  odam  ruhiy  hayotidagi  ahamiyatini  psixologik  jihatdan 
yoritishdan iboratdir holos. 
Odam psixik hayotining asosi bosh miya bo’lib, bosh miya nerv sistemalarining birlashgan joyi - 
markazidir.  Nerv  sistemasi  organizm  bilan  tashqi  muhit  o’rtasidagi  o’zaro  ta’sirni  va  to’qimalar 
faoliyatini tartibga solib turadi.