Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

 
16.4.Faoliyatning individual uslubi va temperament 
  Faoliyatning  individual  uslubi  insonda  o’zidan  o’zi  vujudga  kelmaydi,  u  shaxs  kamolotining 
barcha  bosqichlarida  (bog’cha  yoshidan  e'tiboran  to  kasbiy  mahorat  egallagunga  qadar)  shakllanib 
boradi.  Insonning  temperamenti  faoliyatning  individual  uslubini  tarkib  optiradi.  Xuddi  shu  boisdan, 
faoliyatning  individual  uslubi  deyilganda  shaxs  uchun  o’ziga  xos  va  muvaffaqiyatga  erishishning 
maqsadga muvofiq yo’llari individual tizimi tushuniladi. 
  Temperament  xususiyatlarining  o’ziga  xos  yig’indisi  inson  faoliyati  munosabatlari  va  bilish 
jarayonlarida faolligining individual uslubi jarayonida namoyon bo’ladi.  
  Faoliyatning  individual  uslubi  faqat  temperamentga  emas,  balki  boshqa  sabablarga,  shaxsiy 
tajriba  jarayonida  hosil  bo’lgan  ko’nikma  va  malakalarga  ham  bog’liqdir.  Faoliyatning  individual 
uslubini  inson  organizmini  tug’ma  xususiyatlari  va  asab  tizimi  tiplarining  faoliyat  sharoitlariga 
moslanishi  deb  qarash  mumkin.  Faoliyatning  individual  uslubi  asosini  asab  tizimi  xususiyatlari 
yig’indisi tashkil qiladi. Faoliyatning individual uslubiga kiruvchi ikki xil xususiyatlar mavjud. 
1.  Asab  tizimi  individual  xususiyatlari  nuqsonlarining  o’rnini  to’ldiruvchi  tajriba  jarayonida 
shakllangan xususiyatlar. 
2. Insonda mavjud layoqat va qobiliyatlardan maksimal darajada foydalanish imkonini beruvchi 
xususiyatlar. 
  Temperamentning  xususiyati  faollikning  samaradorligida  emas,  balki  usullarning  o’ziga 
xosligidadir.  Shu  ma'noda  Ye.A.Klimov  tomonidan  olib  borilgan  tadqiqotga  ko’ra,  stanokchi, 
to’quvchilarning  ishini  kuzatish  natijalari  muhim  sanalgan.  Ma'lum  bo’ldiki,  bir  necha  stanokda 
ishlashda  nerv  tizimi  harakatchan  tipdagi  ham,  harakatsiz  tipdagi  xodimlar  ham  ishlab  chiqarishda 
muvaffaqiyatlarga  erishadilar.  Temperamentni  harakatchanligiga  ko’ra  qarama-qarshixususiyatli 

---

218 
 
kishilar  bir  xil  mehnat  vaziyatida  turlicha  harakat  taktikasiga  murojaat  qilishlari  aniqlandi. 
Harakatchanlari  shoshilinch,  tezroq  bajaradi,  temperamentning  sust  tipdagi  kishilar  esa  shoshilinch 
harakatning zarurligini bildiradigan tayyorlov ishlariga ko’p e'tibor berishi bilan ajralib turadi. 
  Faollikning  individual  uslubini  V.S.Merlin,  Ye.A.Klimovlar  o’rganib,  uning  kishida  darrov 
paydo  bo’lmasligi  va  faqat  stixiyali  tarzda  paydo  bo’lishini  ko’rsatishdi.  Agar  kishi  o’z 
temperamentiga  muvofiq  yaxshi  natijalariga  erishishiga  yordam  beradigan  o’zining  yo’llari  va 
usularini faol izlasa, individual uslub yuzaga keladi.  
  Odamlarning  birgalikdagi  faolligi  sharoitlarida  ular  temperamentning  dinamik  fazilatlari  ular 
faoliyatining  pirovard  natijasiga  har  biri  individual  ishlagan  holdagiga  qaraganda  ancha  jiddiy  ta'sir 
ko’rsatadi.  Bunda  mazkur  faoliyatni  bajarish  uchun  ancha  qulay  va  kamroq  qulay  bo’lgan 
temperamentning  har  xil  tiplarini  birga  qo’shilib  ketishi  aniq  bo’ladi.  Chunonchi,  holerik 
temperamentli  kishining  faoliyati  sangvinik  yoki  holerik  temperamentli  kishi  bilan  sherik  bo’lib 
ishlaganiga  qaraganda  flegmatik  yoki  melanholik  bilan  birgalikda  ishlagan  hollarda  ancha  samarali 
bo’ladi.  Bunday  faktlar  shuni  ko’rsatadiki,  temperamentning  u  yoki  bu  xususiyatlarining  ahamiyatini 
ko’pgina  faoliyat  turlarini  birgalikdagi  xarakterini  hisobga  olmasdan  baholab  bo’lmaydi.  o’z 
temperamentining  xususiyatlarini  egallash  va  ularning  o’rnini  to’ldirish,  faoliyatning  individual 
uslubini shakllantirish bolalik yillaridan boshlanib, ta'lim va tarbiya ta'sirini negizida yuzaga keladi.