Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

Adaptasiya  -  yoxud  moslashuv  -  sezgi  organlari  sezgirligining  qo’zg’atuvchi  ta'siri  ostida 
o’zgarishi demakdir. 

---

111 
 
  Adaptasiya (yoki moslashish) ikki turga bo’linadi: 
a) negativ adaptasiya; 
b) pozitiv adaptasiya. 
  Pozitiv  adaptasiyada  kuchsiz  qo’zg’atuvchi  ta'siri  ostida  sezgirlik  oshadi.  Ko’rish 
analizatorida pozitiv adaptasiya, qorong’ulik adaptasiyasi deyiladi. 
  Negativ adaptasiya ikki xil bo’ladi: 
a)  qo’zg’atuvchining  davomiy  ta'siridan  sezgirlik  yo’qoladi
.  Masalan,  qo’limizga  yuk  qo’yilsa 
sezamiz, ammo vaqt o’tishi bilan sezmay qolamiz. 
b) kuchli qo’zg’atuvchi ta'siridan sezgirlikning susayishi
. Masalan, qorong’u xonadan birdaniga 
chiqib  qolsak,  avvaliga  hech  narsa  ko’rmaymiz,  vaqt  o’tishi  bilan  sezgirlik  pasayib  biz  normal 
ko’ramiz.  
Adaptasiya  teri  reseptorlarida  tez  yuzaga  keladi.  I.P.Pavlov  fikricha,  "Adaptasiya  bosh  miya 
po’stloq  qismidagi  muhofazalovchi  tormozlanishi  tufayli  hosil  bo’ladi"
.  Qaroratga,  hidlarga  nisbatan 
ham adaptasiya bo’ladi. 
  Sensibilizasiya - analizatorlarning o’zaro munosabati va mashq qilishi natijasida sezgirlikning 
kuchayishidir. 
  Sensibilizasiyaning adaptasiyadan farqi: 
1. 
Adaptasiyada sezgirlik oshadi yoki kamayadi, sensibilizasiyada esa faqat oshadi; 
2. 
adaptasiyada 
sezgirlikning 
o’zgarishi 
tashqi 
chegaralarga 
bog’liq 
bo’lsa, 
sensibilizasiyada psixologik, fiziologik holatlarga bog’liq bo’ladi. 
  Sinesteziyaqo’zg’atuvchining  bir  analizatorga  ta'siri  bilan  boshqa  analizatorga  xos  sezgining 
paydo bo’lishidir. Ko’rish, eshitish sinesteziyasi ko’proq uchraydi. Sinesteziyalar har bir shaxs uchun 
doimiy  bo’ladi.  Masalan,  kompozitorlardan  Skrebin,  A.F.Lest,  N.Rimskiy  Korsakovlarda  "rangdor 
eshitish"  qobiliyati  bo’lgan.  Demak,  sinesteziya  ikki  sezgining  bir  sezgi  bo’lib  qo’shilishidir. 
"Masalan, "shirin so’z", "bag’ri tosh". 
  Sezgilar  kontrastiqarama-qarshisifatga  ega  bo’lgan  bir  vaqtdagi  qo’zg’alish  tufayli 
sezgirlikning  o’zgarishidir.  Masalan,  tinch  joyda  tovush  kuchliroq  seziladi.  Oqimtir  fonda  qora  rang 
qoraroq, qoramtir fonda oq rang yana ham och bo’lib seziladi. Odam charchaganda sezgirlik pasayadi. 
harakat oshganda sovuqqa sezgirlik o’tkirlashadi. Sezgirlik kasbga ham bog’liq. Masalan, rassomlarda 
rang sezish, musiqachilarda tovush sezish va shu kabilar.