Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

7.3.15.“Kitob ul-masolik va-l-mamolik” 
Ushbu kitobning muallifi  İbn Havqal (vaf. 976 y.)dir. U wz davrining 
kwzga kwringan yirik geograf olimi va sayёh’i bwlgan. Olimning twla ismi 
Abulqosim ibn Havqal an-Nasibiy bwlib, nisbasiga kwra vchlm Shimoliy 
Mesopotamiyada joylashgan Nisibin shah’ridan chiqqan. 
İbn Havqal 943 yildan boshlab savdogar sifatida turli mamlakatlar Markaziy 
Afrika, İspaniya, İtaliya, Eron, Hindiston bwylab saёh’at qilgan.  U İstaxriy bilan 
shaxsan uchrashgan. Uchrashuv vaqtida İstaxriy gwёki undan wz asaridagi xato va 
chalkashliklarni xalos qilish va kaytadan ishlashni iltimos qilgan. 
“Men,-deb  ёzadi  İbn Havqal,- uning kitobidagi bir emas, bir necha 
xaritalarni tuzatdim, swngra ushbu wz kitobimni ёzishga qaror qildim. İstaxriy 
kitobida uchragan xatolarni tuzatdim, kitobimga bir nechta (yangi) xaritalarni ilova 
qildim va ularni izoh’lab berdim.” 
İbn Havqalning asari “Kitob ul-masolik va-l-mamolik” (“Ywllar va 
mamlakatlar h’aqida kitob”) ёki qisqacha “Kitob surat al-arz” (“Erning surati”) 
nomi bilan mashh’ur bwlib, Hamadoniylardan Sayfulla Ali I ga (945-967 y.) 
bag’ishoangan. Uni ёzishda muallif saёh’atlari vaqtida twplagan, savdogarlardan 
swrab-surishtirib yiqqan  materiallardan h’amda İbn Xurdodbeh’, al-Jayh’oniy, 
Qudama asarlaridan foydalangan. Kitobda tavsiflangan h’ar bir mamlakat va 
viloyatning xaritasi h’am berilgan. Masalan, Movarounnah’r qismiga ilova 
qilingan xaritada Jayh’un (Amudarё), Buxoro, Samarqand, Usrushana (Wratepa), 
İspijob (Sayram), shosh va Xorazm shah’arlari va viloyatlari tasvirlangan. Asarda 
turkiy va g’uzzlar, ularning mashg’uloti, shuningdek, Movarounnah’r shah’arlari, 
xalqlari xususida keltirilgan malumotlar nih’oyatda qimmatlidir. 

---

 
58
“Kitob ul-masolik va-l-mamolik” asarining arabcha matni ikki marta M.Ya. 
de Gue (1878) h’amda Kramers tarafidan (1938-1939) chop etilgan. Kramers 
nashri (u 1086 yili kwchirilgan va h’ozir İstambul kutubxonalaridan birida 
saqlanaёtgan mwtabar qwlёzmaga asoslangan) birmuncha nashr sifatida 
qadrlanadi.