I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
XII-Bob 
Kompensatsiyalangan kremniy asosida fizik kattaliklarni o‘lchovchi 
datchiklar 
 
Fan va texnikani rivojlanishi, yangi zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalarni 
yaratish,  texnologik  tizimlarni  avtomatlashtirish,  kompyuterlarning  yangi  avlodini 
yaratish 
hamda 
ekologik 
muommolarning 
echimini 
ijobiy 
xal 
qilishda 
yarimo‗tkazgich  materiallar  asosida  yaratilingan  datchiklar  va  qurilmalaridan 
foydalanmasdan  amalga  oshirib  bo‗lmaydi.YArimo‗tkazgich  materiallar  asosidagi 
datchiklar  yaratilish  texnologiyasi,  tezkorligi  va  sezgirligi  bo‗yicha  imkonyatlarini 
kengaytirish  chegaralari  oxiriga  etdi.  SHu  sababli,  yangi  yarimo‗tkazgich 
materiallarini olish yoki mavjud materiallar asosida tezkorligi yuqori bo‗lgan ixcham 
datchiklar  va  qurilmalarni  yaratish  soha  mutaxassislari  va  texnologlaridan  yangi 
inavatsion echimlarni hal qilishni talab qiladi. YAratilingan, past haroratda kirishma 
atomlari  bilan  kompensatsiyalangan  kremniy  olish  texnologiyasi  hamda  bu 
materiallarda kuzatilgan yangi fizik xodisa va effektlar kompensatsiyalangan kremniy 
asosida  yaratilinadigan  datchik  va  qurilmalarni  elektronikada  qo‗llash  istiqbolli 
yo‗nalish  ekanligini  ko‗rsatadi.  CHunki,  bu  turdagi  datchik  va  qurilmalar  olinish 
texnologiyasini  kam  energiya  sarfi,  materiallarning  elektrfizik  parametrlarini 
turg‗unligi va ular asosida yaratilingan fizik kattaliklarni o‗lchovchi datchiklarni o‗ta 
sezgirligi  hamda  qurilmalarni  ixchamligi  va  tan  narxining  arzonligi  bilan  ajralib 
turadi.  
Kompensatsiyalangan  kremniyda  kuzatilgan  fizik  xodisa  va  effektlar  o‗zining 
g‗ayri  oddiyligi  hamda  bu  materiallarning  elektrfizik  parametrlari  tashqi  ta‘sirlarga 
(harorat,  integral  va  monoxramatik  yorug‗lik,  elektr  va  magnit  maydon 
kuchlanganligi,  bir  o‗qli  va  har  tomonlama  bosim,  tushayotgan  fotonlarning 
energiyasi  va  quvvati)  o‗ta  sezgirligi  bilan  mavjud  yarimo‗tkazgich  materiallaridan 
farqi  qilishi  kelajakda  elektronika  sanoati  uchun  ularni  asosiy  materiallardan  biri 
bo‗lib  qolishidan  dalolat  beradi.  Yuqorida  o‗rganilgan  fizik  xodisa  va  effektlarni 
ko‗pi  bitta  materialda  kuzatilishi,  kompensatsiyalangan  kremniy  asosida  ko‗p 

---

 
226 
funksiyali  datchiklarning  yaratish  imkonini  beradi.  Avtotebranishlar  asosida 
yaratilinadigan datchiklar nafaqat sezgirligi balki, amplituda-chastotali chiqish signali 
bilan xozirda mavjudlaridan  tubdan farq qiladi.