Ijtimoiy iqtisodiyot

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI................................ 
 
ILOVALAR................................................................................................. 
 

---

 
5 
 
K I R I SH 
Mavzuning  dolzarbligi.  Har  bir  insonning  moddiy  va  ma‘naviy  turmush 
imkoniyatlari  uning  daromadlari  darajasiga  bog‗liq.  Insonni  daromadi  darajasi 
qancha  yuqori  bo‗lsa,  uning  o‗z  zaruriy  ehtiyojlarini  qondirish,  salomatligini 
saqlash  dam  olishni  tashkil  etish,  ma‘lumot  olish  va  bo‗sh  vaqtini  madaniy  tarzda 
madaniy 
tarzda 
o‗tkazish  imkoniyatlari  shuncha  ko‗p  bo‗ladi.  Bozor 
munosabatlarining  asosiy  tamoyillaridan  biri  –  respublika  aholisini  kuchli  ijtimoiy 
himoyalash  sanaladi.  Ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor  iqtisodiyoti  sharoitidagi 
rivojlanish  bosqichida  ham  inson  manfaatlarining  ustuvorligini  ta‘minlash  hayotiy 
zaruriyatdir.  Yangilanish  va  taraqqiyotdagi  O‘zbekiston  modelining  bosh  ustuvor 
yo‘nalishi  zamirida  inson  manfaatlari  yotadi  va  kuchli  ijtimoiy  siyosat  yuritish 
markaziy  o‘rinni  egallaydi. 
Prezidentimiz  I.A.Karimov  ta‘kidlaganlaridek:  ―Yangi  ish  o‗rinlari  tashkil 
etish  va  mamlakatimiz  aholisi  bandligini  ta‘minlash  2013-yil  va  undan  keyingi 
yillarga  mo‗ljallangan  maqsadli  vazifalarni  hal  qilishning  eng  muhim  ustuvor 
yo‗nalishi  bo‗lib qoladi‖
1
. 
Bozor  iqtisodiyoti  taqsimlash  munosabatlari  sohasidagi  sodir  bo‘layotgan 
jarayonlarni  nazariy  jihatdan  qayta  tushunishni  talab  qiladi.  Bu  eng  avvalo,  ―aholi 
daromadlari‖  tushunchasining  ta‘rifi,  uning  tabaqalanishiga  va  yuzaga  kelgan  aholi 
tabaqalanishiga,  aholining  turmush  darajasidagi  o‘zgarishlarning  yo‘nalishlarini 
kuzatib  borishga,  aynan  bir  xil  davlat  daromadlar  siyosatini  o‘tkazish  asosida 
daromadlarning  yuzaga  kelishi  va  o‘sishi  masalalarini  ko‘rib  chiqishni  taqozo 
etadi.  
Tadqiqotlarda  daromadlar  muammosi,  odatda,  uning  turli  modellarida  aholi 
daromadlari  yuzaga  kelish  nuqtai  nazaridan  yoki  xo‘jalikning  xilma-xil 
sharoitlarida  daromadlarning  taqsimlanishi  nuqtai  nazaridan  ko‘rib  chiqiladi. 
Ko‘pincha  ushbu  masala  faqat  kambag‘allik,  qashshoqlik,  aholini  ijtimoiy  himoya 
                                                 
1
 
O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  2012-yilda  mamlakatimizni  ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish  yakunlari  hamda  2013-yilga  mo‗ljallangan  iqtisodiy  dasturning  eng  muhim  ustuvor  yo‗nalishlariga 
bag‗ishlangan  Vazirlar  Mahkamasining  majlisidagi  ma‘ruzasi.  ―Xalq  so‗zi‖  gazetasi,2013  yil  19  yanvar, 
№13 (5687). 

---

 
6 
qilish  bilan  o‘zaro  bog‘liqlikda  tekshiriladi.  Daromad  o‘lchamlarining  miqdoriy  va 
sifatiy  o‘zgarishi  va  taqsimlanish  tamoyillarining  o‘zgarishi  umuman  iqtisodiyot, 
daromadlar nazariyasi  sohasi bilan o‘zaro bog‘liqlikda o‘rganilishi  kerak. 
Shu  bilan  birga,  bugungi  kunda  aholining  turmush  darajasini  obyektiv 
statistik  ma‘lumotlar  asosida  iqtisodiy  tahlil  qilish,  aholining  pul  daromadlari  va 
xarajatlarini  o‘rganish,  uy  xo‘jaliklarining  iqtisodiyotda  qatnashish  darajasi  va 
xarajatlar  tasnifini  tahlil  etish  dolzarb  masala  hisoblanmoqda.  Respublikamizda 
aholini  ijtimoiy  himoya  qilish,  ish  haqi  va  boshqa  pul  daromadlarini  bosqichma-
bosqich  oshib  borishini  ta‘minlash  uchun  zarur  shart-sharoitlar  yaratildi.  O‘z 
navbatida,  aholi  pul  daromadlarining  o‘sishi,  uning  xarid  qobiliyatini  oshirish, 
ishlab  chiqarish  hajmini  kengaytirish  va  mamlakatdagi  barqaror  iqtisodiy 
rivojlanishni  ta‘minlashda  muhim  rol o‘ynaydi. 
Shuning  uchun  ham  hozirgi  innovasion  rivojlanish  sharoitida  aholi  turmush 
darajasiga,  daromadlariga,  imkoniyatiga,  iste‘mol  va  iste‘mol  talablarining 
qondirilish  darajasini  obyektiv  talqin  etish  muammosi  dolzarb  sanaladi.  Bu 
muammo  na  nazariy,  na  uslubiy  jihatdan  hali  yaxshi  o‘rganilmagan.  Shularni 
hisobga olgan holda ushbu dolzarb mavzuni  o‘rganishga harakat qildik.