Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari 

Alla aytdi. 

Mehribon ona tunda farzandiga alla aytdi. 

O‘qituvchi tabrikladi. 

Kecha yangi o‘qituvchi talabalarni bayram bilan 

tabrikladi. 

 

      ANIQLOVCHI    

         TO‘LDIRUVCHI  

 

                   HOL 

  

 

 

 

 

 

 

Qanday?  

 

 

Kimga? Nimaga? 

 

 

Qanday qilib? 

Qanaqa?  

 

 

Kimda? Nimada? 

 

 

Qay holatda? Qancha? 

Qaysi?   

 

             Kimdan? Nimadan?    

             Qay darajada? 

Kimning?  

 

 

Kimni? Nimani?  

 

 

Qachon? Qayerda? 

Nimaning?  

 

 

Kim bilan? Nima bilan? 

 

Qayerga? Qayerdan? 

Kim uchun? Nima uchun?  

             Nima uchun?  

Kim haqida? Nima haqida?                    Nima maqsadda? 

 

 

 

 

 

 

Nima sababda? 

Aniqlovchi 

Gapning  biror  bo‘lagini  aniqlab  kelgan  ikkinchi  darajali  bo‘lak  aniqlovchi  deyiladi. 

Aniqlovchi qanday? qaysi? nechanchi? qancha? nechta? kimning? nimaning? So‘roqlaridan 

biriga javob bo‘ladi. Aniqlovchi aniqlagan (bog‘langan) bo‘lak aniqlanmish deyiladi. 

katta to‘garak    Bunda katta – aniqlovchi, to‘garak esa aniqlanmish hisoblanadi.  

---

222 

 

   Aniqlovchi ikkiga bo‘linadi: 1.Sifatlovchi aniqlovchi ; 2.Qaratqichli aniqlovchi.  

 1. Sifatlovchi aniqlovchi –gapda  shaxs yoki narsa-buyumning belgi xususiyati, hajmi, shakli, 

maza-ta’mi, rang-tusi, miqdori, tartibi kabi ma’nolarni anglatadi. 

* aqlli bola,katta uy,tekis yo‘l,shirin uyqu,qizil gul,beshta olma,beshinchi sinf,uzoqdagi 

do‘st,kuzgi bug‘doy  

M:  Uning ziyrak qo‘ng‘ir ko‘zlarida horg‘inlik bor edi. 

2.Qaratqichli  aniqlovchi  -  biror  shaxs  yoki  narsa-buyumga  qarashlilikni  bildirgan  bo‘lak 

qaratqichli  aniqlovchi  deyiladi.  U  qaratqichli  kelishigidagi  so‘zlar  bilan  ifodalanadi. 

Qaratqichli aniqlovchilar tobelangan so‘z  (bo‘lak)  qaralmish hisoblanadi. 

   Qaratqichli  aniqlovchili  so‘z  birikmalarining  asosiy  belgisi  hokim  so‘zning  egalik 

qo‘shimchalari  bilan  (ko‘pincha,  III  shaxs  birlik  sondagi  –i,-si  qo‘shimchasi  bilan  )  kelishini 

talab qilishidadir: 

M:  maktabimizning binosi, hunar maktabi 

To‘ldiruvchi 

Gapning biror bo‘lagiga (ko‘pincha kesimga) boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanib, uni 

to‘ldirib kelgan ikkinchi darajali bo‘lak to‘ldiruvchi deyiladi. 

To‘ldiruvchi ikki xil bo‘ladi: vositasiz va vositali to‘ldiruvchi. 

1.Vositasiz  to‘ldiruvchi  –belgili    va  belgisiz  tushum  kelishigi  shakllari  bilan  ifodalangan 

to‘ldiruvchi.   M: Yashashni istasang, ishlashni o‘rgan. 

Qarilari kutadi mehmon,  Pazandasi yopadi shirmon. 

 

2.Vositali  to‘ldiruvchi  -  hokim  so‘zning  kimga?  nimaga?  kimdan?  nimadan?  kim  uchun?