Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

 

 

GRAMMATIKA: SO‘ZLASHUV USLUBI. OG‘ZAKI VA YOZMA USLUB, 

ULARNING XUSUSIYATLARI. 

 

Ma’lumki,  nutq og‘zaki va yozma shakllarga ega. Og‘zaki  nutq 

so‘zlovchi  gapirib  turgan  vaqt  biriligidagina  mavjud  bo‘lib,  bu    jarayon 

tugashi  bilan  nutq  ham  tugaydi.  Ammo  nutq    ta’sirida    uyg‘onadigan 

hayajon, berilgan axborot ma’lum vaqtgacha tinglovchi ongida saqlanishi, 

uning xulqiga ta’sir etishi mumkin. 

 

 Yozma nutq va uning o‘ziga xos xususiyatlari 

Tildagi  birliklar  va  hodisalarning  reallashuvi,  mustahkamlanuvi 

hamda  me’yorlashuvida  yozuvning  xizmati  katta  bo‘lib  kelayotganligi,  shubhasiz.  Nafaqat 

tilning me’yorlashuvi, balki dunyo xalqlari taraqqiyotida ham yozuvning o‘rnini chetlab o‘tib 

bo‘lmaydi. Zero, har bir xalq, millat sivilizatsiyasi u yaratgan yoki foydalangan yozuvga ham 

bog‘liq.  

O‘zbek davlatchiligining shakllanishi hamda xalqimizning dunyo fani va madaniyatida, 

binobarin, til va nutq madaniyatida tutgan o‘rni, egallagan mavqyei haqida so‘z yuritganda bu 

---

138 

 

xalqning  necha  ming  yillar  davomida  foydalanib  kelgan  oromiy,  sug‘d,  xorazm,  pahlaviy, 

urxun  (runik),  uyg‘ur,  arab,  lotin,  rus  (kirillsa)  yozuvlarini  va  yana  lotin  yozuvi  asosidagi 

o‘zbek  alifbosiga  o‘tayotganligimizni  eslash  kifoya.  Shunday  ekan,  o‘zbek  adabiy  tilining 

shakllanishi,  shubhasiz,  o‘zbek  xalqi  asrlar  davomida  foydalanib  kelgan  yozuv 

madaniyatining takomili hamdir.  

Yozuv    muayyan  bir  tilda  qabul  etilgan  va  kishilar  o‘rtasidagi  muloqatga  xizmat 

qiladigan  yozma  belgilar  yoki  tasvirlar  tizimidir.  Yozuv  –  kishilik  jamiyati  madaniy 

taraqqiyotining  boshlanishi,  bashariyatning  uzoq  va  murakkab  tadrijiy takomili  jarayonidagi 

omillarning  eng  asosiylaridan  biri.  Yozuv    tildanancha  keyim  paydo  bo‘lgan  (tovush  tili 

400—500  ming  yillar  ilgari  yuzaga  kelgan,  yozuvningpaydo  bo‘lganiga  esa  4-5  ming  yillar 

bo‘lgan).  Og‘zaki  til  (nutq)ning  zamon  (vaqt)  va  makon  (masofa)  nuqtai  nazaridan 

cheklanganligi va uni bartaraf etish zaruriyati yozuvning paydo bo‘lishiga olib kelgan.