Ijtimoiy fanlar

bo‘lgan  tuzilma  sifatida  jamiyatning  barqaror  va  dastlabki  bo‘g‘inidir.  
Oilada  go‘dak  ilk  bor  ijtimoiy-madaniy  qadriyatlarni  anglamagan  holda 
o‘zlashtiradi  va  ular  zamirida  faolligini  asta-sekinlik  bilan  oishirib  boradi. 
Maktab,  turli  ijitmoiy  guruhlar  (masalan,  tengdoshlar,  sport  uyushmalari  va 
boshqalar)  bilan  muloqat  davomida  madaniy  ideallik  qaror  topa  borib, 
shaxs shakllanishining muhim manbaiga aylanadi. 
Hozirgi  davr  sotsiologiyasida  «inson»  deganda  Yerda  yashayotgan 
mavjudot  turlaridan  biri  tushuniladi.  Inson  alohida  olingan  tur  (Homo  sapiyns) 
vakilini ifodolovchi umumiy tushunchadir. Inson, umuman inson zotining yig‘iq 
obrazi sifatida bioijtimoiy mavjudot bo‘lib, u bir vaqtning o‘zida ham tabiatga, 
ham  ijtimoiy  hayotga  mansubdir.  Gegel  ta’biri  bilan  aytganda,  «insonning 
o‘zida  bevosita  mavjudligi  qandaydir  tabiiydir,  bu  uning  o‘z  tushunchasiga 
binoan tashqidir; faqat o‘ziga tegishli tana va ruhini takomillashtirish vositasida, 
mohiyatan  o‘zi  o‘zi  anglashi  sababli  ham  u  o‘zini  erkin  tutadi,  u  o‘ziga  o‘zi 
egalik  qilishga  kirishadi  va  ham  o‘ziga,  ham  boshqalarga  nisbatan  bo‘lgan 
munosabatlarda o‘ziga o‘zi egalik qiladi. Bu o‘ziga o‘zi egalik qilishga kirishish, 
shuningdek,  bu  holatni  voqelik  deb  bilish  shuni  ko‘rsatadiki,  inson  o‘z 
tushunchasiga  binoan  (imkoniyat,  qobiliyat,  moyillik),  endi  o‘zini  o‘ziniki  deb 
bilishi,  o‘zini  xudi  predmetdek  hisoblashi  –  oddiy  o‘zini  o‘zi  anglashdan  farq 

---

qilib,  u  haqiqatda  narsa  (buyuk)  shaklida  namoyon  bo‘la  olish  qobiliyatiga 
erishadi »
23
. 
Individ  inson  zotining  alohida  olingan  nusxasi,  uning  vakillaridan  biridir. 
Shaxs  esa  u  yoki  bu  inson  sifatida  namoyon  bo‘lib.  U  ma’lum  va  betakror 
individuallikka  ega  bo‘ladi.  Individning  jamiyatga  kirish  jarayonlari  uning 
ijtimoiylashuvini ta’minlaydi. Ijtimoiy munosabatlarga kirishish natijasida uning 
jamiyatgadagi  qadriyatlar  va  me’yorlarni  o‘zlashtirib  borishi  uchun  zamin 
yaratadi.  Bu  jihatdan  u  ijtimoiy  ta’sir  ob’ektidir.  Shuningdek,  individ 
ijtimoiylashuv  oqibatida  jamiyatdagi  turli munosabatlarda  faollashadi va  bunda 
u ijtimoiy munosabatlar sub’ekti sifatida harakatlanuvchi shaxsga aylanadi. 
Mustaqil O‘zbekistonning buyuk kelajagini barpo qiladigan, unga munosib 
shaxs  bo‘la  oladigan  kishini  tarbiya  qilib  yetishtirish  hozirgi  davrning  asosiy 
vazifasi ekanligi shaxs sotsiologiyasida o‘rganiladi.