Qo`lyozma xuquqida mamatqulova (yuldasheva) gulzira ergashali qizining

Sho’radoshlar  oilasiga yer sharining deyarli barcha qismida tarqalgan 100ga 

yaqin    turkumga  oid  1400  ga  yakin  tur  o’simlik  kiradi.  Respublikamizda  esa 

Sho’radoshlarga oid 176 dan ortik tur o’simlik o’sadi. 

Ular  asosan  quruq  saxro  va  yarim  saxro  oblastlarida  keng  tarqalgan,  bu 

yerlarda  ularning  vakillari  sho’r  bosgan  yeralarda  o’sadi  va  katta-katta 

maydonlarda boshqa o’simliklardan ustun turadi.  

Bu oila vakillarining ko’pchiligi bir, ikki va ko’p yillik o’tlardan iborat, o’ziga 

xos xidli. Bu oilaga kiruvchi o’simliklar barglari oddiy, ketma-ket, qarama-qarshi 

joylashgan, yonbargsiz oddiy barglar chiqaradi, yoki barglarning reduktsiyalanishi 

yo  bo’lmasa  poya  bo’g’im  oraliqlari  bilan  qo’shilib  o’sishi  natijasida  bargsiz 

---

 

8 

bo’ladi. Bu o’simliklar ko’pincha shirali, tuksiz  yoki xar xil tukli bo’ladi. Gullari 

mayda  ko’rimsiz,  ba’zan  boshocha  holida  yoki  barg  qo’ltig’ida  joylashgan  qisqa 

o’qli  dixaziyalar  holida,  ba’zan  esa  murakkab  tuzilgan  dixazial  g’uj  to’pgullar 

holida to’planib turadi.  

Gulining  tuzilishi  juda  xar  xil.  O’tsimon  yoki  pardasimon  gulqo’rg’oni  5 

a’zoli  bo’lib,  oddiy  tuzilgan,  shaklan  kosachaga  o’xshaydigan,  5  ta  changchisi 

gulqo’rg’oni  barglari  qarshisidan  joy  olgan  gul  asosiy  gul  tipi  deb  hisoblanadi. 

Urug’chisi  2  ta  meva  bargchadan  tuzilgan  bo’lib,  bir  uyali,1  urug’kurtakli,2 

tumshuqchali,  tugunchasi  ustki.  Bu  xildagi  gul  tuzilishi  oila  doirasida  juda  ham 

o’zgaradi.  Masalan,  gulqo’rg’oni  ko’pincha  kamroq  sondagi  barglardan, 

ba’zilarida  esa  xatto  1  ta  bargdan  yuzaga  keladi  va  ba’zan  butunlay  bo’lmaydi 

ham. Changchilari bilan meva bargchalarining soni ham shunga yarasha o’zgaradi 

[Zokirov Q.Z., 1996]. 

Sho’radoshlar  oilasining  gullari  ko’rimsiz,  mayda  bo’lishi  bu  o’simliklar  bu 

oila  vakillarining  faqat  shamol  yordamida  changlanishini  bildiradi.  Mevasi  quruq 

meva bo’lib, kamdan-kam xollarda qopqoq bilan ochiladi. Ularda qattiq mevayoni 

bo’ladi.  Ba’zi  mevalari  rezavor  mevaga  o’xshash  bo’ladi.  Mevalarning  tarqalishi 

uchun  xilma-xil  moslamalar  bor,  tukchalar  gulqurg’oni  barglarining  tikansimon 

yoki  qanotsimon  o’simtalari  qo’rinishida  bo’ladi.  Ba’zi  vakillari  yuqorida 

ko’rsatilgan  floristik  oblastlardan  tashqariga  chiqadi  va  dengiz  bo’ylarida, 

shuningdek  materiklarning  ichki  tomonida  begona  va  yot  o’simliklar  sifatida 

uchraydi.  Embrion  rosa  qayrilgan  bo’lib,  perispermni  o’rab  turadi,  embirion 

spiralga  o’xshab  buralgan  bo’lsa,  perisperm  bo’lmasligi  mumkin  [

Bilich  G.L., 

2005, Dubnisheva T.Ya. 2001

].