O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston jahon tillari universiteti

o’rtakash,  payg’ambar  ya’ni  rasul  (Ollohning  yerga  birinchi  jo’natgan  elchisi 

“Muhammad  Salloallohu  Alayhi  Vassalam”)  so’zlari  qo’llanilganini  ko’rish 

mumkun.  

Yuqorida ko’rsatilgan tadqiqotlardan shuni xulosa qilish mumkunki, nafaqat 

tilda  qo’llaniladigan  oddiy  so’zlar  baki  terminlar  ya’ni  xalqaro  aloqalardagi 

atamalar ham til madaniyatida ta’sir etibgina qolmay, alohida o’zgacha o’rin ham 

egallar ekan. 

Xalq o’zaki ijodidan ham elchi so’zi bilan bog’liq maqollarga etibor bersak: 

Elchiga o’lim yuq, sovchiga o’lim yuq.  

“minister”  –  davlat  siyosatchisi  bo’lib  milliy  va  mintaqaviy  hukumat 

boshqaruviga ega bo’lgan shaxsdir, vazifasi boshqa davlat ministrlari bilan siyosiy 

savollarning yechimida qaror hal qilishda asosiy qatnashchi.Ba'zi ishlarda vazirlari 

boshqalardan ko'ra ko'proq katta bo'ladi, va, odatda ular hukumat mahkamasining 

a'zolari  hisoblanadi.  Ba'zi  mamlakatlarda  hukumat  rahbari,  "Bosh  Vazir" 

tayinlanadi.  Diniy  ishlarga  masul  bo’ldan  ministrlar  ya’ni  Isroil  vaziri  diniy 

javobgarlik  uchun  bir  kabi  ruhoniy  bo'lishi  mumkin,  lekin  nomi  "vaziri 

(nasroniylik)"  diniy  holatiga  yoki  nasroniy  vazirligi  faoliyati  bilan  adashtirmaslik 

---

71 

 

kerak.  “minister”  termini  o’rta  asrlarda  qadimgi  fransuz  tilidagi  minister,  kelib 

chiqishi lotin tilidan bo’lib xizmatkor, qatnashchi ma’nolarini anglatib minus ya’ni 

kam manosidan kelib chiqqan.

83

 

Министр  –  termini  hukumat  boshqaruv  stukturasining  asosiy  raxbari 

hisoblanadi.  Ingliz  tilidan  o’zlashtiriligan  bo’lib,  boshqa  mamlakatlarda  misol 

uchun  AQSH,  Buyuk  Britaniya,  Meksikada  devonxona  a’zosi  deyiladi,  Buyuk 

Britaniyada esa alohida vazirlarni davlat kotibi dab ham atashadi. 

Vazir  (arab.  —  yuk  koʻtaruvchi)  —  oʻrta  asrlarda  Yaqin  va  Oʻrta  Sharq 

davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi 

(devon)  boshligʻi.  V.  lar  vaziri  aʼzam  rahbarligida  davlatni  idora  etish  vazifalari 

bilan shugʻullangan. V. lar podshoh, xon viloyat hokimligiga tayinlagan shahzoda 

va  xonzodalarning  yordamchilari  hisoblangan.  Arab  xalifaligida  V.  lavozimini  1-

bulib  xalifa  al-Mansur  (754—775)  joriy  etgan.  Somoniylar  davrida  10  devon 

boʻlib, ularni xojayi buzurg  , sohib barid,  mushrif, vakil,  muxtasib va b.  vazirlar 

boshqargan.  Amir  Temur  va  uning  vorislari  zamonida  saltanatning  markaziy 

maʼmuriyatini  bosh  vazir  —  devonbegi  boshliq  7  V.  dan  iborat  arkoni  davlat 

boshkargan.  Ular:  1)  mamlakat  va  raʼiyat  ishlari,  2)  harbiy  ishlar,  3)  ti-jorat,  4) 

moliya ishlari boʻyicha V. lar sanalib, yana 3 nafar maxsus V. chegara viloyatlari 

va tobe  mamlakatlardagi ishlarni nazorat qilib turgan. Maz-kur  7  V. devonbegiga 

boʻysungan  va  ular  bilan  bamaslahat  davlatning  muhim  moliyaviy  ishlarini  olib 

borishgan.  Xiva  xonligida  V.  yuqori  mansabdor  shaxs  sanalib,  vazifasi  soliq 

toʻplash,  qoʻshni  xonliklar  bilan  aloqa qilish,  amaldorlarni  tayinlash  va h.  k.  dan 

iborat boʻlgan. 

Lingvomadiniy  jihatdan  esa  rus  tilidagi  министр  so’zi  aynan  rus  tilida 

asosan  og’zaki  tilda  nafaqat  o’z  terminologik  maydonda  balki  ko’chma  manoda 

ham kelishi holatini kuzatishimiz mumkun.  

Misol uchun : Когда человек становится богатом его считают как он 

стал министром.  

                                                           

83

 The word Minister Definition, dictionary.com dictionaries 

---

72 

 

Yuqoridagi  misolda  министр  so’zi  –  rus  tilidagi  o’g’zaki  tilda  dimog’i 

baland,  kattatarosh,  pisand  bilmidigan  xarakterdagi  insonlarni  tasvirlashda 

qo’llaniladi. 

 “society”–  termini  lotin  “societas”  so’zidan  ya’ni  uning  ot  shakli  bo’lmish 

socius  (ittifoqchi  ,  o’rtoq  do’stlik)dan    kelib  chiqqan,  partiyala  o’rtasidagi  ichki 

tasir va munosabatlardagi do’stona aloqalarni ifodalashda qo’llaniladi. 

Jamiyat-  Cemiyetterminsi  o’zagidan  arab  tilida  ictimai  sifati  yasalgan. 

İctimai  sifatining  fransuz  tilidan  o’zlashgan  muqobili  hisoblangan  sosyal  so’zi 

turkcha nutqda ictimai sifatidan ko’ra faolroq qo’llanadi

84

.  

Middle  French  societe  <  Latin  societās,  equivalent  to  soci(us)  partner, 

comrade + -etās, variant of -itās- -ity