A. D. Kayumov gruntshunoslik

 
 
 
 
 
 
 
 
1.4-rasm. Dispers gruntning chizmasi: 1 – grunt skeleti har xil o„lchamli 
zarrachalar ko„rinishida, 2 – suv va havo bilan to„lgan g„ovaklik. 
 
2 
1 

---

29
 
 
S.S.Morozov (1949) keng ravishda o„tkazgan tajribalari natijasidan o„lchami 
1 mkm dan kichik bo„lgan zarrachalarning mineral tarkibi, fizik va fizik-kimyoviy 
xossalari  keskin  o„zgarishini  aniqladi,  bu  holat  bunday  zarrachalarni  gilli  deb 
nomlangan  alohida  fraksiyaga  ajratishga  sababchi  bo„ldi,  chunki  ularda  asosiy 
tash-kil qiluvchilari gilli minerallardir. 
Qumli  zarralarning  quyi  chegarasi  deb  strukturali  elementlarning  diametri 
o„lchami 0,05 mm dan kattasi qabul qilingan. Bunday o„lchamli zarralarni jinslarda 
oddiy  ko„z  bilan  yengil  ajratib  olish  mumkin,  shuningdek  bunday  zarralardan 
iborat bo„lgan fraksiyalar sochiluvchan xususiyatga ega bo„ladi. 
Graviy donalariga strukturali elementning 2 mm dan yiriklari kiradi. Ularda 
amalda molekulyar suv sig„imi va kapillyar ko„tarilish kuzatilmaydi; ularning suv 
o„tkazish qobiliyati juda yuqoridir. Bundan tashqari ularning qumli zarralari asosan 
birlamchi  minerallardan,  graviy  donalari  esa 
jins  donalaridan  iborat. 
V.V.Oxotinning  taklifiga  asosan  graviy  fraksiyasining  yuqori  chegarasi  - 
donalarning diametri 40 mm ga teng deb qabul qilingan. 
Shunday qilib, gilli zarralar fraksiyasi <0,001 mm, changlilar fraksiyasining 
guruhi  0,001  –  0,05  mm,  qumlilar  –  0,05  –  2  mm  va  graviylar  2  –  40  mm  dan 
iborat bo„ladi. Ularning o„zlaridan yirikroq elementlari bilan birgalikda bo„linishi 
1.2-jadvalda
 
keltirilgan. 
1.2-jadval