David George Price [2] agar material namunasiga yuk qo„yilsa shaklini,
shuningdek hajmini o„zgartirishi mumkin. Agar yuk olinsa deformatsiya birdan
to„liq yo„qoladi, ya‟ni u elastik bo„ladi. Bu holatda kuchlanish va deformatsiya
orasidagi bog„liqlik chiziqli bo„ladi. Agar l uzunlikdagi silindrga kuchlanish σ
qo„yilsa uning uzunligi dl miqdorga kamayishi mumkin. Bunda kuchlanish:
l
dl
.
(3.27)
Elastik materiallar uchun Guk qonuniga asosan elastiklik moduli
kuchlanishning σ kuchlanish ε ga bog„liq bo„ladi:
E
.
(3.28)
E ko„pincha Yung moduli deb ataladi. Agar elastik kubga kuchlanish
qo„yilsa kub shaklini o„zgartirib, romb holatini oladi. Bu holatda qattiqli moduli
(G) burchak dθ ni urinma kuchlanish τ ga nisbatiga teng bo„ladi:
d
G
.
(3.29)
Agar elastik tana gidrostatik bosim ta‟sirida hajmini o„zgartirsa modul K
teng bo„ladi:
VOL
d
d
К
.
(3.30)
bu yerda dσ – gidrostatik o„zgarish;
VOL
d
- hajmiy kuchlanishda bosim o„zgarishi.
140
Agar silindrning Yung moduli E o„qli yuk natijasida qisqarsa va bu
qisqarishda uzunlik qisqarishi dl, diametr uzayishi dd bo„lsa, unda ularning nisbati
Pusson koeffitsienti bo„ladi:
.
dl
dd
(3.31)
Dispers gruntlar qoya tog„ gruntlariga nisbatan kamroq elastiklikka ega
bo„ladi. Ularda elastiklik boshlang„ich kuchlanishda yuzaga kelib, kuchlanishning
ortib borishi bilan plastik xossasi oshib boradi. Umuman olganda dispers
gruntlarning elastiklik moduli bir necha o„n barobar qoya tog„ gruntlarnikidan
kichik, Puasson koeffitsiyenti bo„lsa aksincha yuqori.
Dispers gruntga berilayotgan bosim va uning siqilishi orasidagi bog„liqlik
bikr (qattiq) halqaga joylashtirilgan namunani sinash yo„li bilan aniqlanadi.
Gruntlarning bunday sinash usuli kompressiya deb ataladi. Shuning uchun
kompression siqilishda grunt namunasining diametri o„zgarmaydi (3.21-rasm),
nisbiy hajmiy va vertikal deformatsiya o„zaro teng bo„ladi, ya‟ni ε
v
=ε
z
:
h
h
V
V
, (3.32)
bu yerda h va V – namunaning boshlang„ich balandligi va hajmi; ∆h, ∆V – mos
ravishda namunaning balandligi va hajmi o„zgarishi.
Gruntlar kompressiyasi faqat uning g„ovakligi o„zgarishi bilan, skelet hajmi
o„zgarmas bo„ladigan jarayon (3.22-rasm)
deb qaralgani uchun uni quyidagicha
yozish qabul qilinadi:
0
0
0
0
1
)
1
(
)
1
(
)
1
(
e
e
e
h
e
V
e
V
e
V
h
V
V
h
h
p
s
p
s
s
,
(3.33)
bu yerda e
0
va yer – mos ravishda boshlang„ich va R yuk ostidagi g„ovaklik
koeffitsiyenti; V
S
– grunt skeleti hajmi.
141
Do'stlaringiz bilan baham: |