Ўзбекистон Республикаси Марказий банки

Даромадлилик эгри чизиғини шакллантириш истиқболлари 
 
Давлат қимматли қоғозларининг узоқ йиллардан бери муомалада мавжуд 
эмаслиги Ўзбекистон Республикаси Марказий банки учун асосий ставка 
даражасини аниқлашнинг бошланғич босқичида бирмунча қийинчиликларни 
вужудга келтириши мумкин. Давлат қимматли қоғозларининг муомалага 
чиқарилиши улар бўйича даромадлилик эгри чизиғи шаклланишига хизмат 
қилади. Давлат қимматли қоғозларининг даромадлилиги эгри чизиғи эса 
Марказий банкнинг пул бозоридаги операциялари бўйича параметрларни 
аниқлашда мўлжал вазифасини ўташи мумкин. Шунингдек, мазкур эгри чизиқ 
қисқа муддатли фоиз ставкалари даражасини прогноз қилиш имконини беради. 
Назарий жиҳатдан давлат қимматли қоғозларининг даромадлилик эгри 
чизиғи тўлиқ шаклланиши иқтисодиётнинг келажакдаги ҳолатига баҳо бериш 
учун хизмат қилади. Бунда давлат қимматли қоғозларининг даромадлилик эгри 
чизиғи ўсувчи бўлиши инфляцион хатарлар мавжудлигини ҳамда фоиз 
ставкаларининг кўтирилиши кутилаётганлигидан дарак бериб боради. Мазкур 
эгри чизиқнинг пасаювчи бўлиши эса иқтисодиётнинг рецессияга яқинлашиб 
бораётганлигини англатади. 
Халқаро амалиётда давлат қимматли қоғозлари бўйича даромадлилик эгри 
чизиғининг шаклланиши қисқа муддатда содир бўлмайди ва бу узоқ давом 

---

110 
этадиган жараён ҳисобланади. Яқин келажакда фақат қисқа муддатли 
облигацияларнинг муомалага чиқарилиши режалаштирилаётганлигини инобатга 
олсак, Ўзбекистон шароитида давлат қимматли қоғозларининг даромадлилик 
эгри чизиғи пайдо бўлиши бир неча йилларни талаб қилиши мумкин.
Бунинг учун энг аввало солиқ-бюджет сиёсати ва бюджет амалиётлари 
тўлиқ бозор механизмларидан келиб чиқиб амалга оширилиши зарур. Бунда 
Ҳукуматнинг I ва II даражали харажатлари (ижтимоий соҳаларга харажатлар, иш 
ҳақи, нафақа, пенсия ва бошқалар) йиғилган солиқ ва мажбурий тўловлар 
ҳисобидан, иқтисодиётга қилинадиган харажатлар эса бевосита молия 
бозорларидан жалб қилинган узоқ муддатли маблағлар ҳисобидан амалга 
оширилиши зарур. Шу билан бирга, давлат бюджетининг даромадлари ва 
харажатларининг мувофиқлигини таъминлаш мақсадида бюджет қоидасининг 
киритилиши давлат қимматли қоғозларини муомалага чиқариш орқали 
иқтисодиётдан бозор фоиз ставкаларида ресурс жалб қилинишига имкон 
яратади. 
Шунингдек, ушбу жараёнда иқтисодиётда узоқ муддатли пулларнинг пайдо 
бўлиши ҳамда инвесторларнинг Ўзбекистон иқтисодиётига, хусусан, узоқ 
муддатли давлат қимматли қоғозларига инвестициялар киритишга тайёр 
бўлишлари муҳим аҳамият касб этади.