T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I

maksimal  natijaga  erishish  mumkin.
Kouz  quyidagi  misolni  keltiradi.  Bir-biri  bilan  qo'shni  bug'doy  etishtiru-vchi  va 
qoramollami  boquvchi  fermerlar joylashgan.  Mol  boquvchi  fermer  vaqti-vaqti  bilan 
mollarini qo'shni  fermer erlariga qo'yib yuborib, uning bug'doylarini payhon qilib turadi. 
Ko'rinib turibdiki, bu yerda tashqi samara (ekstemal samara)  mavjud.  Kouz ko'rsatganki, 
bu muammo davlatning aralashuvisiz ikkala fermeming kelishuvi asosida yechilishi mumkin.
Agar mol  boquvchi  ikkinchi  fermerga  keltirgan  zarari  uchun  mas’uliyatni  his  qilsa, 
u  ikki variantda y o l tutishi  mumkin: yo  mol  boquvchi etkazgan zararini qoplaydi, yoki

---

u  ushbu  emi  fermerdan  ijaraga  oladi  (ijara  haqi  to'lab,  agar  bug'doy  ekuvchi  fermer 
ham  yemi  ijaraga olgan  b olsa,  unda yuqoriroq  ijara  haqi to'lab)  pirovard  natija  ikkala 
holda  ham  bir xil  bolib ,  ishlab  chiqar-ish qiymatini  maksimallashtirishga  olib  keladi.
Agar yetkazilgan  zarar uchun  mas'uliyat  sezilmasa  tashqi  samara  vujudga  keladi.
Transaksion  xarajatlar  nol  bolganda  fermerlarda  o'zaro  kelishish  uchun  iqtisodiy 
rag'batlantirish  mavjud  bo'ladi,  nima  uchun  deganda,  ikkala  tom on  ham  o'z 
daromadlarining o'sishidan manfaatdor va ishlab chiqarish qiymatini maksimallashtirishdan 
manfaatdor.  Lekin, Transaksion xarajatlar hisobga olinsa, yuqoridagiday samarali natijaga 
erishmasligi  mumkin.  Bu  yerda Transaksion  xarajatlar,  ya'ni  axborot  olishni  qimmatligi, 
sud  ishi  xarajatlari,  kelishuv  xarajatlari,  kelishuv  bilan  bog'liq  yutuqdan  oshib  ketish 
mumkin.  Bunga yarasha yetkazilgan zarami hisoblashda ham qiyinchiliklar tug‘iladi (bittasi 
yetkazilgan zarami boshqa tomonga qaraganda katta baholashi mumkin).  Ushbu farqlarni 
hisobga olib, Kouz teonemasiga daromad samarasi degan sokz kiritilgan.  Bitta tomon etkazilgan