Мундарижа

III BOB. IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASHDA SUG’URTA 

KOMPANIYALARI MOLIYASINI SAMARALI TASHKIL ETISHNI 

TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI 

 

3.1.Sug’urta kompaniyalari moliyasini samarali tashkil etishda investitsiya 

faoliyatini takomillashtirish yo’llari 

 

Oxirgi  yillarda  O z e i t   a   ug u ta  faoliyatini  amalga  oshirishning 

huquqiy  asoslari  takomillashtirildi.  Buning  natijasida   ug u ta  bozoriga  yangi 

 ug u ta  maxsulotlari  olib  kirildi  va  amalda  tadbiq  etildi.  Ya  i  2008  yil  21 

aprelida  “Transport  vositalari  egalarining  fuqorolik  javobgarligini  majburiy 

 ug u tala    t  g  i i a”gi  va  2009  yil  17  aprelida  “Ish  beruvchining  kasbiy 

javobgarligini  majburiy   ug u tala    t  g  i i a”gi  qabul  qilingan  Qonunlardir. 

Mazkur  qonunchilik  me y  iy  hujjatlarni  qabul  qilinishi   ug u ta  kompaniyalari 

moliyasini  yanada  samarali  tashkil  etishda  hamda  ularning  investitsiya  faoliyatini 

amalga  oshirishda  juda  muhim  ahamiyatga  kasb  etdi.  2002  yilning  5  aperldagi 

Ikkinchi chaqiriq O z e i t   Respublikasi Oliy Majlisining VIII-sessiyasida qabul 

qilingan “Sug u ta faoliyati t  g  i i a”gi qonunning 6-moddasida  ug u tal    ila  

maxsus  vakolatli  davlat  organi  belgilaydigan  tartib  va  shartlarda  investitsiya 

faoliyati bilan   ug ulla i  la iga ruxsat berilgan. 

O z e i t   Respublikasi Moliya  Vazirligi tomonidan 2000 yilning 28 iyunida 

66-sonli  buyruq  bilan  tasdiqlangan  “O z e i t    Respublikasi  xududida   ug u ta 

tashkilotlarining  zahiralarini  joylashtirish  t  g  i i agi  vaqtinchalik  nizomi”ni  952-

raqam bilan davlat    yxatiga olingan edi. Ushbu nizom 2000 yilning 5 avgustidan 

yuridik kuchga kiritilgan    li  2005 yil 31 dekabrgacha amal qildi. 

Mazkur  nizom    z  kuchini  y  q ti    Moliya  Vazirligi    tomonidan  zamon 

talablariga  javob  beradigan,  rivojlangan  davlatlar  tajribasidan  kelib  chiqqan  xolda 

yangi  nizomni  ishlab chiqilishini talab etdi. 2006 yilda  ug u ta kompaniyalarining 

  z  rezervlarini  tashkil  etish  va  investitsiyalash,  kompaniyalarning  tshlov 

qobiliyatini aniqlash    yi  a ikkita nizom qabul qilindi: 

O z e i t    Respublikasi  Moliya  Vazirligi  tomonidan  tasdiqlangan,  2006  yil 

22  aperlda  №1565-raqam  bilan  davlat     yxati a     tga   “Alohida   ug u ta 

---

 

43 

tavakkalchiliklari     yi  a  majburiyatlar,  jami  majburiyatlarning  y  l  q  yila iga  

eng     p  xajmini  va   ug u tal    ila  i g  t  l    qobiliyati  me y  la i i  aniqlash 

tartibi t  g  i i a Nizom”, 2006 yil 2 maydan kuchga kirgan; 

O z e i t   Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan tasdiqlangan, 2006 yil 6 

mayda №1571-raqam bilan davlat    yxati a    tga  “Sug u tal    ila  tomonidan 

 ug u ta zahiralarini shakllantirish  hamda joylashtirish tartibi va shartlari t  g  i i a 

Nizom”, 2006 yil 16 maydan kuchga kirgan. 

Ushbu  nizomda   ug u ta  tashkilotlarining  investitsiya  faoliyati  davlat 

tomonidan  tartibga  solingan.  Jumladan,  unda  Respublika  iqtisodiyotida  ustav  va 

 ug u ta ma lag la i qismini investitsiyalash qonunchilik y  li bilan belgilanishi va 

quyidagi asosiy talablarga javob berishi lozimligi      ati    tilga . 

Shuningdek  O z ekiston  Respublikasi   ug u ta  kompaniyalari  yuqoridagi 

№1565  nizomga    z  ma lag la i i  diversifikatsiya,  qaytuvchanlik,  foydalilik  va 

likvidlilik printsiplari asosida joylashtiradilar. 

2006  yil  22  aprelda  qabul  qilingan  №1565  Nizom,   ug u ta  kompaniyalari 

tomonidan 

olinishi 

mumkin 

   lga  

majburiyatlarining 

chegaralari, 

 ug u tal    ila  i g  t  l    qobiliyati  masalalarini    z  ichiga  qamrab  olgan. 

Mazkur  nizomda  keltirilgan  ayrim  muhim  masalalarga  t  xtali     ti    maqsadga 

muvofiq muvofiqdir. 

Nizomga      a  alohida   ug u ta  shartnomasi     yi  a   ug u tal    i 

majburiyatlarining  y  l  q  yila iga   eng     p  hajmi    z  ma lag la i  va   ug u ta 

zahiralarining  10%  dan  oshmasligi  lozim.  Sug u tal    i  ushbu    me y   a   ortiq 

majburiyatni,  qabul  qilingan  majburiyat     yicha  ortiqcha  tavakkalchilikni  mazur 

Nizomga  muvofiq  ravishda  qayta   ug u tala ga   holda  qabul  qilishi  mumkin. 

Alohida  tavakkalchilik     yi  a   ug u tal    i i g  majburiyatlari  t  la ga  

 ug u ta mukofotiga proportsional tarzda aniqlanadi, agarda  ug u ta shartnomasida 

alohida  tavakkalchiliklar     yi  a   ug u tal    i i g  majburiyatlari  hajmi 

     atilmaga     lga  taqdirda. 

Mazkur Nizom maqsadida  ug u tal    i i g jami majburiyatlari deganda biz, 

5 ta eng katta tavakkalchiliklar    yi  a  ug u tal    i majburiyatlarining eng    p 

---

 

44 

hajmi  tushiniladi.  Umumiy   ug u ta  ta m g i a   ug u tal    i i g  jami 

majburiyatlari  hajmi    zli   ma lag la i  miqdorining  ikki  barobaridan  oshmasligi 

shart. 

Sug u tal    i i g  t  l    qobiliyatini  aniqlash  uchun  oxirgi  hisobt  sanasiga 

 ug u tal    i i g  balans  ma lum tla i,  shuningdek,  hisob-kitob  asosida 

aniqlanadigan  ma lum tla  a   foydalaniladi.  Sug u tal    i i g  t  l    qobiliyati 

     at i  i  mazkur  Nizom  asosida      atilga    ug u tal    i  tomonidan  qabul 

qilingan  majburiyatlar  va  likvidligi  hisobiga  olingan  aktivlar     ta i agi  nisbat 

me y  la i i g  bajarilishi  hisoblanadi.  T  l    qobiliyatini   ug u ta  faoliyati 

hajmlariga  muvofiq  ravishda  ta mi la    uchun   ug u tal    ila   y  l  q  yila iga  

aktivlarning  haqiqiy  hajmi  darajasini  belgilangan  tartibda  muvofiqlashtirib  borishi 

zarur. 

Respublika   ug u ta  kompaniyalarida   ug u ta  zahiralarni  shakllantirish 

O z e i t    Respublikasi  Moliya  Vazirligi  tomonidan  tasdiqlangan,  2006  yil  6 

mayda  №1571-raqam  bilan  davlat     yxati a     tga   “Sug u tal    ila  

tomonidan   ug u ta  zahiralarini  shakllantirish  hamda  joylashtirish  tartibi  va 

shartlari t  g  i i a”gi Nizomga asosan amalga oshiriladi. 

Sug u ta  zahiralarining  shakllanishi     yi  a  quyidagi  qonun  qoidalar 

mavjud:  

-  hamma zahiralar maxsus hisob-kitoblar asosida shakllanadi;  

-  zahiralar  ug u ta olib borayotgan valyutada shakllanadi;  

-   ug u ta zahiralari xar bir aniq t  la   muddatiga shakllanadi; 

- zahiralar  faqat  ug u ta shartnomasi b  yi  a emas, qayta   ug u tala   a 

qabul qilingan shartnomalar    yi  a ham shakllanishi mumkin. 

Sug u tal    ila    ziga qabul qilgan  ug u ta majburiyatlarini bajarish uchun 

yig ilga    ug u ta  mukofotlaridan  kelgusida   ug u ta  t  l  la i  uchun  barcha 

sug u ta turlari    yi  a kerakli  ug u ta zahiralarini shakllantirishadi. Sug u ta 

zahiralari   ug u tal    i i g   ug u tala u   ila   bilan  tuzgan   ug u ta 

shartnomalari     yi  a  shu  vaqtdagi  bajarilmagan  majburiyatlarining  hajmini 

     ati  turadi. Shuningdek  ug u ta kompaniyalarining  investitsion  faoliyatlarni 

---

 

45 

moliyalashtirishga  y   alti ilga   ma lag la i  yildan-yilga     i   bormoqda  (3.1.1-

rasmga qarang).