|
II BOB. SUG’URTA KOMPANIYALARINING MOLIYAVIY
RESURSLARINI SHAKLLANISHI VA XARAJATLARINI AMALGA
OSHIRISHNING IQTISODIY TAHLILI
2.1. Sug’urta kompaniyalari moliyaviy resurslarini shakllantirishning
hozirgi holati
Sug u ta tashkilotlarining moliyaviy potentsiali z ma lag la i va jalb
qilingan ma lag la manbaasi asosida shallanadi. Shu ma a ug u ta
tashkilotlarining moliyaviy resurslari ularning moliyaviy potentsialini belgilab
beradi. Sug u ta tashkilotlarining xususiy kapitali ularni davlat yxatiga olishda
shallantiriladi. Xususiy kapital ug u ta tashkilotlari uchun faoliyatni boshlashning
dastlabki vaqtida asosiy moliyaviy resurs hisoblandi. Xususiy kapital turli xil
manbaalardan t l i ila i. Dastlab tasischilar tomonidan kiritilsa, keyinchalik
korxonaning daromadlari va boshqa manbaalar hisobidan t l i ila i. Sug u ta
tashkilotlarining jalb qilingan ma lag la i daromad shaklida kelib tushuvchi
ug u ta mukofotlari hisobidan( ug u ta zaxirasi sifatida), bank kreditlari, ish haqi,
soliqlar va boshqa majburiy t l la yi a kreditorlik qarzlar hisoblanadi. U
balans passivining ikkinchi limi a “Majburiyatlar» deb nomlanadi. Bulardan
tashqari haridorlar va buyurtmachilardan olingan avanslar, z a tutilgan
daromadlar, harajatlar va t l la zahirasi, dargumon qarzlar yi a zaxiralar va
boshqa qisqa muddatli passivlar ham ushbu lim a aks ettiriladi.
Sug u ta tashkilotlarining moliyaviy potentsialini va resurslarini
shakllanishida ug u ta tashkilotining oladigan daromadlari va sarf qilinuvchi
xarajatlari asosiy manbaa hisoblanadi. Sug u ta tashkilotlarining daromadlari va
xarajatlari asosida uning moliyaviy natijasi hisoblanadi.
Sug u ta tashkilotlari buxgalteriya hisobi yi a moliyaviy natijalarni
aniqlashda barcha buxgalteriya hisobiga oid me y iy hujjatlar, shuningdek,
O z e i t Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli
Qarori asosida tasdiqlangan “Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va
realizatsiya qilish yi a xarajatlar tarkibi va moliyaviy naijalarni shakllantirish
tartibi t g i i a Nizom”ga va O z e i t Respublikasi Adliya vazirligda 2005
31
yil 18 oktyabrda 1517-son bilan davlat yxati a o t azilga “Sug u ta
tashkilotlarining xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirishning
ziga xos xususiyatlari t g i i a Nizom”ga asosan amalga oshiradilar.
O z e i t a ug u ta tashkilotlari moliyaviy natijalarini 2005 yil 18
oktyabrda O z e i t Respublikasi Adliya vazirligida davlat yxati a
t azilga “Sug u ta tashkilotlari tomonidan xarajatlar tarkibi va moliyaviy
natijalarni shakllantirishning ziga xos xususiyatlari t g i i agi Nizom”ga
muvofiq shakllantiradilar.
Mazkur Nizomga asosan ug u ta tashkilotining ug u ta xizmatlarini
sotishdan tushgan sof tushumi quyidagi tartibda aniqlanadi:
- ug u tala va birgalikda ug u tala yi a (birgalikda ug u tala
shartnomasida belgilangan ulush doirasida), kelib tushgan mukofotlarning umumiy
hajmidan qayta ug u taga berilgan shartnomalar yi a mukofotlar chegirilgan
holda;
- plyus qayta ug u taga qabul qilingan ug u ta shartnomalari yi a kelib
tushgan mukofotlar;
- plyus/minus qayta ug u tal i i g ulushi chegirilgan holdagi ishlab
topilmagan mukofotlar zaxirasining zga i natijasi (keyingi matnlarda RNP);
- plyus/minus qayta ug u tal i i g ulushi chegirilgan holdagi xabar
qilingan, lekin bartaraf etilmagan zararlar zaxirasining zga i natijasi;
- plyus/minus qayta ug u tal i i g ulushi chegirilgan holdagi sodir
lga , lekin xabar qilinmagan zararlar zaxirasining zga i natijasi;
- plyus/minus qayta ug u tal i i g ulushi chegirilgan holdagi hayot
ug u ta i yi a zaxiraning zga i natijasi;
- plyus/minus qayta ug u tal i i g ulushi chegirilgan holdagi boshqa
texnik zaxiralarning zga i natijasi;
- plyus ug u ta agenti, brokeri, vositachisi xizmatlarini atga li uchun
komission va boshqa hisoblangan mukofotlar;
- syurveyer, avariya komissari-adjaster xizmatlarini atga li uchun
mukofotlar;
32
- bevosita ug u ta xizmatlarini ati a olingan boshqa daromadlar.
Sug u tal ila tomonidan ug u ta zahiralari ma lag la i shakllantirilishi
va joylashtirilishi yi a hisobot yuritish tartibini, hisobotlar tuzishni belgilash,
ug u tal ila tomonidan ug u ta zahiralari hosil qilish va joylashtirish tartibi
va shartlarini belgilash, ug u tal ila tomonidan ug u ta hodisalari
boshlanishining oldini olish va ogohlantirish yi a tadbirlar ma lag bilan
ta mi la i i tartibi va shartlarini belgilash vakolatlari Davlat ug u ta nazorati
inspektsiyasiga berilgan
3
.
Ma lum i, ug u ta shartnomalari ug u ta hodisasi yuz bergan taqdirda
ug u tala u iga etgan zararni qoplab berish maqsadida tuziladi. Sug u ta
tashkilotlari z zimmasiga olgan majburiyatlarini qonunchilikka muvofiq
ta mi la maqsadida maxsus zaxiralarni shakllantirishi mumkin.
Sug u ta zaxiralari ug u tal i tomonidan ug u ta i g har bir turi (klassi)
yi a ug urta shartnomasiga muvofiq ug u ta tovonini t la nazarda
tutilgan valyutada shakllantiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
