Shaharlardagi ko‘cha-yo‘l tarmoqlari mazkur shaharning tarixiy rivojlanish
hisoblanadi. Agar bu rivojlanishlari tarixini jadval sxema ko‘rinishida tasavvur
qilish uchun ayrim yillar kesimida qo‘yidagicha holatda bo‘lganini ko‘rsatib
o‘tishimiz mumkin.
Bu fikrlarni rivojlantirgan holda yana bir dolzarb masalalarga e’tiborni
Shahardagi magistral ko‘cha-yo‘l tarmoqlari 7 ta asosiy prinsipial sxema
asosida rivojlanadi. Biroq, bu sxemalar aksariyat shaharlarda kombinatsiyalashgan
22
1.
Radial sxema. Asosan, qadimiy shaharlarda uchraydigan sxema
bo‘lib, shahar markaziga nisbatan magistral ko‘chalarning radial shaklda
birlashishidan hosil bo‘ladi. Bunday shahar markazi bilan shahar oldi va shahar
23
atrofining oson bog‘lanish imkoniyatiga ega. Lekin bu sxemani hozirgi transport
harakati bilan to‘lib toshgan shaharlarimizga tatbiq etib bo‘lmaydi.
2.
Radial-xalqasimon sxema. Radial sxemaga asoslangan bo‘lib, radial
magistrallar xalqalar bilan to‘ldiriladi. Bu sxema radial sxemaning biroz
yaxshilangan varianti hisoblanadi. Radial-xalkasimon sxemaga Toshkent
shahrining strukturaviy tuzilishiga yaqqol misol bo‘ladi.
3.
To‘g‘ri burchakli sxema. Shaharlarda XIX asrdan boshlab qo‘llanila
boshlagan. YAngi shaharlarning strukturasini tashkil etadi. Bu sxemaning o‘ziga
xos qulayliklaridan bo‘lib, asosan qurilishni tashkil etishning osonligi, shahar
xududidan samarali foydalanish imkoniyatining oshishi va h.k.
Mazkur sxemaning kamchiligi sifatida, transport harakati yo‘lining uzoqligi
deb e’tirof etiladi.
4.
To‘g‘ri burchakli diagonal sxema. Bu sxemaga asosan, to‘g‘ri
burchaklar magistrallar bilan tuldiriladi. Transport vositalarining o‘zoq masofalarga
yurishi kamayib, vaqtdan tejaladi.
Bu sxemaning kamchiligi sifatida ko‘cha-yo‘l tarmog‘ining kesishgan
joylarida murakkab tugunlari hosil bo‘lib, o‘z navbatida bu narsa harakatni tashkil
etishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Magistrallar oralig‘ida esa qurilishni tashkil etish
qiyinlashadi.
5.
Uchburchakli sxema. Chiziqli (uzun) shaharlarda qullash maqsadga
muvofiqdir. Transport qatnovini kamaytirish va vaqtni tejash maqsadida ko‘cha-
yo‘l tarmog‘i uchburchakli ko‘rinishda loyihalanadi.
6.
Kombinatsiyalashgan sxema. Yirik shaharlarda keng tarqalgan
sxema hisoblanadi.
7.
Erkin sxema. Murakkab rel’efli joylarda, erkin rejaga asosan amalga
oshiriladi. Asosan loyihasiz qurilgan kichik shaharlarda uchraydi.
24
Shaharlarning strukturaviy tuzilishi tahlili shuni ko‘rsatadiki, ularning qaysi
sxema asosida rivojlanganligi shaharlarning yangi yoki qadimiyligini o‘zida aks
ettiradi.
Toshkent shahridagi rivojlanishni ko‘rsak eski shahar, markaziy qism va
yangi shahar esa shahar atrofi hisoblanish 7 sxema asosida yoki shahar bilan yangi
shaharni bog‘lash ancha noqulaylik hamda murakkabliklar ko‘zga tashlanadi.
Ushbu yuqorida keltirilgan asoslar Toshkent shahrida mavjud ekanligini
ko‘rishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: