O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

9. Avtomatlashtirilgan  sistemalarni, qurilmalarni, bloklarni  ichki 
bog’lanishlari (aloqalari). 
 
9.1 Umumiy tushuncha 
 
       Mikroprotsessorlar,  kontrollerlar,  mikrokontrollerlar  asosida  tuzilgan  avtomatik 
yoki  avtomatlashtirilgan  nazorat  qiluvchi,  boshqaruvchi  sistemalarini  ichki 
bog‘lanishlarini, 
konstruktsiyalarini 
tuzilishlarini 
qanday 
bloklardan 
tuzilganliklarini,u  bloklarni  joylashishlari  xamda  ularni  ta`minot  bloklari, 
mikroprotsessor, kontroller, ona plata,operativ va doimiy xotira kurilmalari, diskovod 
va  shunga  o`xshagan  bloklar  bilan  qanday  simlar,  kabellar  raz‘yomlar  orqali 
bog‘lanishga ega ekanliklarini bilish qurilmalarni ta`mirlashda juda qo`l keladi. 

---

    Bilamizki  shaxsiy  komp‘yuterlar,mikro  eXM  kontrollerlar,  funktsional  bloklar 
modulli  ko`rinishda  tuzilgan  bo`lib  ularning  kirish  va  chiqishlari  yagona  talab 
buyicha tuzilgan, ya`ni ularning 
kirish/  chiqishlari  past  qarshilikli,  yuqori  qarshilikli,  xamda  yuqori  impendansli 
xolatlarni  olish  imkoniyatiga  ega.  Bu  elektron  bloklar  bir-biri  bilan  yagona 
ma`lumotalr shinasi (magistrali) orqali bog‘lanishadi. 
SHuning uchun xam  ona platalar va boshka modullarni bir-biri bilan boglash uchun 
slotlar, shinalar o`rnatilgan. 
      Har 
xil 
vazifalarni 
bajaruvchi 
modullarga 
kerakli 
mikrosxemalar, 
mikroprotsessorlar,  tranzistorlar  joylashtirilgan  bo`lib,  bu  funktsional  elementlar 
murakkabligiga  va  qanday  darajada  integratsiyalangan  mikrosxemaga  (kichik,  o`rta, 
katta  va  juda  katta  darajada  integratsiyalangan)  bog‘liq  xolda,  mikrosxemalar  
o`rnatiladigan  maxsus  podstavkaga  (kolodkalarga)  olinadigan  (almashtiriladigan) 
qilib yoki shundayligicha plataga o`rnatiladi. Tez-tez ishdan chiqish xavfi bor xamda 
programmalashtiriladigan mikrosxemalar, odatda, maxsus podstavkalarga o`rnatiladi, 
lekin ularni oyoqchalarini  kolodkalarni bargchalari  (lepistoklari)  bilan  doimo  yaxshi 
kontaktda  bo`lishga  kafolat  yo`q.  SHuning  uchun  xam  modullarni  ishlash 
ishonchligini oshirish va unga etarli kafolat berish uchun mikrosxemalarni chiqishlari 
platalarga payvand qilinadi. 
     Agarda, bunday sharoitda shu platada (modulda) nosozlik chiksa,bu nosozlik katta 
mikrosxemaga bog‘lik bo`lsa, u xolda uning o`rniga yangi ishchi modul qo`yib nosoz 
modul maxsuslangan laboratoriyada ta`mirlanadi. 
     Bulardan  tashqari  avtomatlashtirilgan  qurilmalarni  bloklarida  ma`lumotlar 
almashinuvidan tashqari, ular kuchlanish ta`minotlariga ulanishlari kerak. 
     SHu  kunlarda  deyarli,  xamma  mikroprotsesorlar,  kontrollerlar  va  boshqa 
elementlar  standart  bo`lgan  stabillashgan  ta`minot  blokining  kuchlanishlaridan 
ishlaydi.  Bu  kuchlanishlar  ta`minot  blokining  chiqishidan  standart  ko`rinishdagi 
raz`yomlar, adapterlar orqali diskovodlarga, sistemali platalarga, xotira qurilmalariga 
xamda  tashqi  periferiya  yoki  qo`shimcha  qurilmalariga  beriladi.  Quyida 
avtomatlashtirilgan  mikroprotsessorli  qurilmalarida,  shaxsiy  komp‘yuterlarda  xamda 
programmalashtiriladigan  logik  kontrollerlarda  ishlatiladigan  ichki  modullarni, 
platalarni bir-biri bilan ma`lumotlar almashinuvini tashkil etadigan turli raz‘yomlarni 
tuzilishlari,  kontaktlarini  vazifalari,  kabellar  va  ularni    ko`rinishlari  keltirilgan 
[3,9,10,12].