O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

2.Funktsional sxemalarni loyihalashda texnologik jihoz, uskuna va 
kommunikatsiyalarni ifodalash 
 
Funktsional  sxemada  texnologik  jarayon  odatda  yordamchi,  ikkinchi  darajali 
apparatlarsiz,  soddalashtirilgan  holda  ko`rsatilib,  chizmaning  yuqori  qismida 
keltiriladi  va  texnologik  ob`ektning  ishlash  printsipi,  avtomatika  vositalari  bilan 
munosabati  haqida  to`la  tasavvur  berishi  kerak;  texnologik  jarayonga  tegishli 
truboprovodlarga  o`rnatiladigan  rostlovchi  organ,  armaturalarning  faqatgina  nazorat 
va avtomatik rostlashda qatnashadiganlarigina ko`rsatiladi. 
Suyuqlik  va  gazlarning  texnologik  kommunikatsiya  va  truboprovodlari 
DS2.784-70 ga muvofiq ifodalanadi, ya`ni: suv (-1-1-) yoki ko`k rangda, bug‘ (-2-2-) 
yoki  qizg‘ish,  azot  (-4-4-)  to`q  sariq,  kislorod  (-5-5-)  yashil  rangda  va  hokazo. 
Kommunikatsiyalarga  muhit  tasnifiga  muvofiq  yanada  aniqlik  kiritish  maqsadida 
raqam  bilan  birga  harf  indeksi  ham  qo`llanilishi  mumkin;  masalan:  toza  suv-1
t
, 
qizdirilgan 
bug‘-2
q
, 
boyitilgan 
bug‘-2
b
, 
va 
shunga 
o`xshash. 
Odatda 
kommunikatsiyalarni  raqamli  yoki  rangli  tasvirlash  murakkab  texnologik  jarayonlar 
uchun tavsiya etilib, soddalarida qo`llanmasa ham bo`ladi. 
 Kommunikatsiya va truboprovodlarning chizmalaridagi qalinligi 0.5 dan to 1.5 
mm gacha bo`lib, ularning vazifasiga qarab qalinligi turli bo`lishi mumkin; masalan, 
kollektor,  magistral  truboprovodlarni  1-1.5  mm  qalinlikda  ko`rsatish  mumkin. 
Texnologik truboprovodlarning ulanishi va kesilishi 6-rasmda ko`rsatilgan. 
              Gaz       
 
                                                                                                                                        
R1 
                                                                             Suyuqlik 
                                                                                                                  
 
 
             a)                                                b)                                                 v) 
6-rasm.  Texnologik  truboprovodlarni  fuktsional  sxemalarda  ifodalanishi:  a,  b-
ulanganda; v-kesishganda. 
 
Texnologik  jarayonning  jihoz,  uskuna  va  apparatlari  chizmada  0.2  dan  to  0.5 
mm  qalinlikda  chizilib,  ularning  o`lchamlari  orasidagi  nisbat  (masshtabsiz  chizilgan 
taqdirda  ham)  saqlanishi  kerak.  Har  bir  uskuna  oldiga  uning  nomi  yoki  (jarayon 
murakkab  bo`lsa)  arab  raqamlarida  pozitsion  belgisi  qo`yilishi  lozim.;  harf-raqam 
usulini  ham  qo`llash  mumkin,  masalan:  s-5,  n-7,  i-3,  bunda  harflar  uskuna  nomini 
bildiradi  (s-sig‘im,  n-nasos,  i-isitgich),  raqam  esa  shunday  apparatlar  majmuasining 
tartib  nomerini  ifodalaydi.  Apparatlar  raqam  bilan  belgilanganda  chizmaning  bo`sh 
erida apparat nomlari ko`rsatilgan jadval berilishi kerak.