O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 volume II. - 
 R
am nagar, New Delhi. -110 055. 
S. 
Chand & Company LTD. -  
2005. -  709 p.
 
кT
E
2
3


---

 
12 
 
 
Ishlab chiqarish jarayonlarida biror bir mahsulot ishlab chiqarish uchun   nazorat qilinishi yoki 
o‘lchanishi  kerak  bo‘ladigan  asosiy  parametrlar  (kattaliklar)  bo‘lib  turli  muxitdagi  harorat; 
sarflanish,  bosim,  gaz  va  suyuqliklarni  tarkibi;  metallar  tarkibi;    prokatni  geometrik  o‘lchamlari 
hisoblanadi.  Avtomatik  o‘lchash  asboblari  yordamida  muhitning  yoki  ishlab  chiqarilayotgan 
mahsulotning haroratini o‘lchash asosiy hisoblanadi.   
Odatda,  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  haroratni  o‘lchash  uchun  ikkita  asosiy  o‘lchash 
usullaridan  foydalaniladi:  –  kontaktli  va  kontaktsiz.  Kontaktli  usullar  bilan  haroratni  o‘lchash  
o‘lchanayotgan  ob’ektning  harorati  o‘lchash  vositasini  ob’ekt  bilan  bevosita  tegib  turishi  asosida 
amalga  oshiriladi.  Bu  uslubni  o‘ziga  xos  kamchiliklari  mavjud.  Ob’ektni  xarorat  maydoni  unga 
termopriemnik kiritilganda  buziladi. Uzaytirgichni harorati  ob’ektni haqiqiy haroratidan  xamisha 
farqlanib  turadi.  Haroratni  o‘lchashning  yuqori  chegaralari    xarorat  ko‘rsatkichlari  tayyorlangan  
materiallarning  xossalari  bilan  chagaralangan.  Bundan    tashqari,  etib  borishni  imkoni  bo‘lmagan  
darajada aylanuvchi, katta tezliklar mavjud ob’ektlarda haroratni o‘lchashni bir qator masalalarini  
kontakt uslida xal etib bo‘lmaydi.   
Kontaktsiz usul  esa ob’ektning haroratini ma’lum bir masofadan o‘lchash usuli hisoblanadi.  
Kontaktsiz  usul    nurlanuvchi  orqali  beriladigan  va  tadqiq  etilayotgan  ob’ektdan  bir  qancha 
masofadan    qabul  qilinadigan      issiqlik  energiyasini  qabul  qilishga  asoslangan.    Bu  usul  kontakt 
usulga    qaraganda  sezuvchanligi  kamroq  hisoblanadi.  Haroratni  o‘lchash    muhim  darajada  
foydalanishdagi  darajalashtirish sharoitlarini barpo etish bilan bog‘liq, aks holda axamiyatga molik 
xatoliklar  paydo  bo‘ladi.  Haroratni  uning  biror  bir  parametrini  o‘zgarishi  asosida  (hajm,  bosim, 
elektr yurituvchi kuch, qarshilik yoki solishtirma qarshilik va hokazolar) yoki uzatilayotgan signalni 
o‘lchashga xizmat qiluvchi qurilma termometr deb ataladi   (GOST 13417-76). Quyida biz ishlab 
chiqarish jarayonlarida asosiy qo‘llaniladigan haroratni o‘lchash usullari bilan tanishtiramiz.