Bioorganik kimyo

             Zanjirni  uzayishi  tsiangidrin  usuli  bilan  amalga  oshiriladi. 
Aldozani  natriy  tsianid  bilan  ta’siri  natijasida  ikki  izomer  aldon 
kislotalar  nitrillari  hosil  bo’ladi.  Ularning  gidrolizi  natijasida  aldon 

---

 
146 
kislotalari  hosil  bo’ladi.  Aldon  kislotalarni  natriy  amalgamasi  bilan 
qaytarish natijasida aldoza hosil bo’ladi. 
                   
                      
                                            
  
 
          
 
                  
 
      
 
          
 
        
                                                              
 
 
  
 
          
 
           
 
   
 
     
 
          
 
            
 
                                                                                  
 
  
 
          
 
                    
 
     
 
          
 
      
                                                                                    
                           
 
 
Monosaxaridlarni  gidrazin  bilan  reaksiyasi  natijasida  tautomer 
gidrazonlar  aralashmasi  hosil  bo’ladi.  Mo’l  miqdordagi  arilgidrazin 
bilan ta’sirida ozazonlar hosil bo’ladi. 
                                             
                                     
                                     
 
 
  
 
          
 
              
 
 
 
                    
 
   
 
                                                           
 
                                 
 
 
                                                                
 
    
 
   
                                                                       
                                                                                                                                                             
                           
 
 
              Monosaxaridlarga  tiollar  (RSH)  ta’sir  etganda  tioasetallar 
hosil  bo’ladi.  Tioasetallar  ishqoriy,  neytral  va  kuchsiz  kislotali 
muhitda  barqaror  bo’lib,bromni  sirka  kislotadagi  eritmasi  ta’sirida 
dastlabki monosaxaridni hosil qiladi. 
 
  
 
          
 
              
 
    
 
          
 
        
 
 
                                                                     
 
 

---

 
147 
Karbonil  va  gidroksil  guruhlarni  borligi  bilan  sodir  bo’ldigan 
reaksiyalar  orasida  kislota  va  asoslarni  katalizatorligida  sodir 
bo’luvchi  yenollanish  reaksiyalari  bo’lib,  bunda  epimer  va  tegishli 
ketoza  hosil  bo’ladi  (Lobri  de  Bryuin-Alberd  van  Ekenshteyn 
reaksiyasi). Monosaxaridlarni karbonil guruhlarini qaytarish natijasida 
poliollar  hosil  bo’ladi.  Aldozalar  faqat  bir  poliol,  ketozalar  ikki 
stereoizomerlar  aralashmasi  hosil  qiladi.  Qaytarish  odatda  natriy 
borgidrid  bilan  suv  yoki  spirtda,  ba’zida  natriy  amalgamasi  bilan 
amalga oshiriladi. 
          
                                         
 
 
                
 
                                            
            
Yumshoq  oksidlovchilar,  masalan  brom      ishtirokida 
monosaxaridlar    aldon  kislotalargacha  oksidlanadilar.  Ular  odatda 

- 
va 
 
-laktongacha  oksidlanadilar.  Uglevodlarni  gidroksil  guruhlarini 
oksidlash  uchun  yarimasetal  guruh  va  oksidlanmaydigan  gidroksil 
guruhlar himoya qilinishi lozim. Birlamchi spirt gidroksil guruhlarini 
tanlab  oksidlash  platina  katalizatorlarida  amalga  oshirilib,  uron 
kislotalari  hosil  bo’ladi.  Ikkilamchi  gidroksil  guruhlarini  oksidlash 
uchun  xrom  (VI)-oksid  ishtirokida  piridin,  dimetilsulfoksiddagi  sirka 
angidrid  yoki  ruteniy  tetraoksid  ishtirokida  amalga  oshiriladi. 
Uglevodlarni tuzilishini aniqlashda 

-glikol guruhini yod kislota yoki 
peryodatlar  ishtirokida  tanlab  oksidlash  amalga  oshiriladi. 

-
glikollardan 
tashqari