Tayanch iboralar: Nuklein kislotalarning birlamchi, ikkilamchi va
uchlamchi
tuzilishi,
mononukleotid,
Chargaff
qoidasi,
komplementarlik, qo’sh spiral, steking - ta’sir, Xugsten yoki imidazol
chizmasi,
ni shakllari, ribosoma,
-sirtmoq, sirtmoq,
sirtmoq, sirtmoq, sirtmoq,
va
-endokonformasiya, spiral bir o’rami va diametri,
denaturasiyasi va renaturasiya, suyuqlanish harorati, ”beda bargi”
tuzilishi, superspirallanish, rayzing, interkalyasiya,
Muammoli vaziyat: a)
eng ko’p va eng barqaror -
shakli qo’sh spiralani matndagi ma’lum otlardan foydalangan
holatda chizib tasvirlang va undagi geometrik parametrlar aniq
ko’rsatilsin. b)Barcha lar uchun deyarli bir xil bo’lgan
“beda bargi” tuzilishini barcha belgilari bilan to’liq keltirib
chizma holatida ko’rsatig.
Nuklein kislotalarning birlamchi tuzilishi. Mononukleotidlar -
bir mononukleotidni pentoza
-uglerod atomi bilan fosfat va boshqa
mononukleotidni pentoza
-uglerod atomi o’rtasida murakkab efir
bog’larini hosil bo’lishi orqali tabiiy va sintetik nuklein kislotalar
hosil qilib polimerlarni hosil qiladilar. Birlamchi tuzilishni
qisqartirilgan yozmasida zanjirni
-oxiri chap tomonda,
-oxiri
o’ng tomonda joylashadi, masalan, 5
1
. Nukleotidlardagi monomerlar soni
uchun eng
kichiklarida bir necha o’ndan eng kattalarida
gacha boradi.
tarkibida odatda minor asosli nukleotidlar ga nisbatan
ancha ko’pdir. Eng qisqa lar bir necha ming, eng kattalari esa -
monomerdan iborat bo’ladi. Bunday zanjirlarni uzunligi bir necha
santimetrga boradi.
odatda bitta polimer zanjirdan, esa
ko’pchilik holatlarda nokovalent birikkan ikki zanjirdan iborat
tuzilmadan iboratdir. Bu zanjirlar doimo antiparalleldir, bir zanjirni
118
-oxiri boshqasini
-oxiri bilan qo’shni bo’ladi. Biroq ikki zanjirli
va bir zanjirli lar ma’lumdir. Tabiiy polinukleotidlarni
parallel zanjirlari chiziqli yoki halqa hosil qilishlari mumkin. 1950
yilda E.Chargaff
tarkibidagi adenin va timin, guanin va
tsitozin o’rtasida juft ekvivalentlik qoidasi, ya’ni Chargaff qoidasini
taklif etdi. Bunga ko’ra, adenin(A) miqdori timin(T) miqdoriga,
guaninniki(G) esa tsitozinga(C); adenin va guanin (AG) miqdori timin
va tsitozinga (TC) tengdir. GC miqdori 0.005 dan 0.75 gacha bo’ladi.
Har bir asosiy asoslarni miqdori hisoblanayotganda uning barcha
minor asoslari hosilalari hisoblanadi. Chargaff qoidasi ikki zanjirli
larga(ba’zi viruslarda ) qo’llanilayotganda T o’rniga U va uni
hosilalari olinadi. Turli zanjirlardagi pentozalarni C
1
atomlari
o’rtasidagi masofa 1.085 nmga teng, AT juftligi ikki, GC juftligi uchta
vodorod bog’lari orqali bog’langan. Shuni e’tiborga olish lozimki
asoslardagi boshqa atomlar ham vodorod bog’lari hosil qilish
qobiliyatiga egadirlar. Shuning uchun asoslar o’zaro boshqa usulda
ta’sirlashishlari mumkin. Bu Xugsten yoki imidazol chizmasi deb
yuritiladi. Bunday ta’sirlashishda pentozalarni C
1
atomlari o’rtasidagi
masofa 0.88 nmga teng. Bu turdagi o’zaro ta’sirlar adenin va timinni
metil hosilalarini birgalikda kristallash natijasida kuzatilgan bo’lib,
qo’sh spiralda namoyon bo’lmaydi.
Nuklein kislotalarning ikkilamchi tuzilishi. Hujayra
si
qo’sh spiralli bo’lib, bir zanjirli spiral ba’zi viruslarda aniqlangan.
ni o’ziga xos tomonlari quyidagilardir: organizmni barcha
hujayralarida hamda viruslarni varionlarida tarkib va tuzilishi
jihatidan bir xildir va yosh o’tgan sari yoki tashqi muhit o’zgarishi
natijasida (mutatsiyalarni hisobga olmaganda) o’zgarmaydi. Uning
nukleotid tarkibi va tuzilishi shu organizmni o’ziga xosligini
belgilaydi. Bu shu narsa bilan bog’liqki organizmdagi avlodda
avlodga beriladigan barcha axborot ning nukleotid ketma-
ketligiga bog’langandir. tarkibi quyidagi nisbat bilan
belgilanadi:
119
molekulasini “ qo’sh spirallik” tuzilishi modeli birinchi marta
Do'stlaringiz bilan baham: |