Bioorganik kimyo

parchalanadi, 
so’ngra 
maxsus 
usullar 
bilan 
monomerlar 
aniqlanib,undan foydalanib butun zanjir ketma-ketligi tuziladi. Tarkibi 
aniqlangan  birinchi  nuklein  kislota  hamirturushdan  olingan  alanin 
     bulib,  uni  1965  yilda  R.Xolli  aniqlagan.       va       ni 
parchalovchi  fermentlar  nukleazalar  deb  ataladi.  Restriksion 
endonukleazalar  mikroorganizmlardan  olinib,  prokariot  hujayralarni 
yot 
   dan  himoya  qiladilar.  Dezoksiribonukleaza    I  va  II  qora 
(
        va   ) molni oshqozon bezi ostidan olinadi.          va    
bir  va  ikki  zanjirli 
    ni  parchalaydilar.  Shu  bilan  bir  qatorda  Ye. 
Coli dan olingan ekzonukleaza 
       va     ham     ni parchalashda 
qo’llaniladi. 
 
     ni  parchalovchi  fermentlar  ribonukleazalarga 
(
     )  ribonukleaza      
 
   
 
   
 
 
va  ribonukleaza 
     lar  kiradi.  
Polinukleotid  tarkibini  aniqlash.  Nuklein  kislotalarni  birlamchi 
tuzilishini  aniqlashning  barcha  zamonaviy  usullarida 
 
 
  va 
 
 
  oxirgi 
qismlariga  radioaktiv  nishonlarni  kiritish  birlamchi  vazifadir.  Asosan 
oxirgi  nishon  sifatida 
32
P  tutuvchi  fosfat  guruhi  qqllanadi. 
Nishonlangan  fosfat  guruhlarini 
 
 
-oxirgi  nukleotidga  kiritish  uchun 
polinukleotidkinaza fermenti va radioaktiv reagent sifatida 

  holatda 
nishonlangan fosforga ega
      
  
 
    ) ishlatiladi: 
 
 
  
            
 
                
                    
  
        
            
       
                
 

---

 
114 
Birlamchi tuzilishini aniqlashni eng samarali usullaridan biri Maksam 
-  Gilbert  usuli  bo’lib,  1977  yilda  W.Gilbert  va  A.Maxam    tomonidan 
taklif etilgan. Bu usul to’liqsiz o’ziga xos kimyoviy parchalash  usuli 
deb  atalib,  nishonlangan  oxirgi  mahsulotlar  polinukleotidni  bitta 
monomeri bo’yicha o’ziga xos parchalash natijasida hosil qilinadilar. 
Parchalash  to’liqsiz  modifitsirlash  sharoitlarida  amalga  oshiriladi  va 
turli  mahsulotlar  bilan  bir  qatorda  nishonlangan  oxirgi  oligo-  va 
polinukleotidlar    ham  hosil  bo’ladi.  Ular  o’z  navbatida 
radioavtogrammalarda aniqlanadilar. Bu usulni turli variantlari bo’lib, 
ulardan  biri  bilan  tanishib  chiqamiz.    Misol  tariqasida  quyidagi 
oligonukleotidni olamiz: 
 
 
 
                         -                             C 
 
 
 
A. 
   ni  guanozin  bo’yicha  parchalash     
 
 
 
  
 
  bilan  amalga 
oshiriladi.  So’ngra  yuqori  haroratda  piperidin  bilan  ishlov  beriladi. 
Model  tariqasida  olingan  oligonukleotiddan  reaksiya  natijasida  G 
bo’yicha  parchalangan  quyidagi  nishonlangan  oligonukleotidlar  hosil 
bo’ladi:  
 
  
    
  
  - -  - - -      va       
  
   - - - - - -     
 
B. 
    adenin bo’yicha parchalash usuli yo’qligi sababli zanjir purin 
halqalari  bo’yicha  parchalanadi.  Buning  uchun       qisqa  muddat 
ichida 
       bilan,  so’ngra  piperidin  bilan  ishlov  beriladi  va 
namuna  dezoksiriboza  qoldiqlari  bo’yicha  parchalanadi.  Model 
oligonukleotiddan quyidagi nishonlangan mahsulotlar hosil bo’ladi: 
 
 
  
    
  
                     
  
                           
  
  
                              
  
  
                                          
  
  
                                                  
 
C.  Tsitozin  bo’yicha  parchalash 
      ni  yuqori  konsentrasiyatsili 
eritmasi  va    gidrazin  bilan  amalga  oshiriladi,  so’ngra  modifikatsiya 

---

 
115 
mahsulotlari  piperidin  bilan  ishlanadi.  Quyidagi  oligonukleotidlar 
hosil bo’ladi: 
 
  
  
            
  
                      
   
  
                                  
  
  
                                       
  
  
                                                      
  
  
                                                         
 
D.  Timidinni  holatini  aniqlash  uchun  pirimidin  halqalar  bo’yicha 
parchalanadi.  Bu  dastlab 
      ni  quyi  konsentrasiyali  eritmasi  va  
gidrazin  bilan  so’ngra  mahsulotni  piperidin  bilan  ishlov  berish 
natijasida  amalga  oshiriladi.  Quyidagi  birikmalar(yuqoridagi  C 
holatdagi mahsulotlar bilan birgalikda)  hosil bo’ladi. 
 
  
  
       
  
               
  
  
                                             
 
Barcha  4  reaksiya  mahsulotlari  poliakrilamid  geldagi  yonma-yon 
chuqurlarga  solindi  va    elektroforez  yordamida  bo’linib, 
radioavtografirlanadi.  Natijalarni  tekshirish  quyidagi  ma’lum  otlarga 
olib keladi: eng qisqa fragment   va A+ G kolonkalarda bo’ladi; T + C 
kolonkada  chizig’ni  borligi  va  uni  C  da  yo’qligi  timidin  bo’yicha 
parchalanishni  ko’rsatadi;  shunday  tahlilni  davom  ettirib  dastlabki 
oligonukleotid tuzilishi aniqlanadi. Bu usul yordamida bitta gelda 200 
dan ortiq nukleotid ketma-ketligini aniqlash mumkin. 
 
G 
      A+G  
    T+C 
      C 
 3
I
 
 
 
       + 
       +  
    C      
 
 
       + 
       + 
    C 
 
       + 
 
 
    A 
 
        
       +  
 
    T 
 
       + 
 
 
    A 

---

 
116 
 
 
       + 
       + 
    C 
 
 
       + 
       + 
    C 
      + 
       + 
 
 
    G 
      + 
       +  
 
 
    G 
 
         
       + 
       + 
    C 
 
       + 
   
 
    A 
 
 
       + 
 
    T 
 
 
       + 
       + 
     C 
 
 
       + 
 
     T 
      + 
       + 
 
 
     G 
 
 
 
 
     5
I