3-Bob.Nuklein kislotalar kimyosi.
3.1. Umumiy tushuncha.
Reja:
1. Nuklein kislotalar tarkibidagi asoslar turlari.
2. Nukleozid va nukleotid tuzilishi.
3. RNK va DNK larning umumiy tuzilishi, nomenklaturasi.
4. Nuklein kislotalarni parchalash.
Tayanch iboralar: nuklein kislotalar,
va , purin va
pirimidin hosilalari, nuklein, adenin, guanin, tsitozin, uratsil, timin,
riboza va dezoksiriboza, psevdouridin, nukleotid, nukleozid,
xromosoma, tsistron, gen, genom,
-konformer va -konformer,
laktam-laktim
tautomeriya,
nukleaza,
, ,
Maksam-Gilbert usuli, elektroforez, radioavtografiya, gel, kinaza.
Muammoli vaziyat: a)
va larni tuzilish
formulalarini yozing.
b)
eykozanukleotidni Maksam-Gilbert usuli
bo’yicha parchalanish mahsulotlarin yozing va ular asosida uning
tuzilishini qaytadan tuzing.
Nuklein kislotalar eng muhim biopolimerlar bo’lib, tirik
hujayradagi genetik axborotni saqlash va avloddan avlodga o’tishini
ta’minlaydilar. 1869 yilda shveytsariyalik vrach F. Miescher yiring
hujayralardagi yadrolarni kimyoviy tarkibini o’rgana turib, kislota
tabiatli modda ajratib oldi va uni nuklein deb nomladi. Nuklein
kislotalar atamasi esa 1889 yilda nemis biokimyogari A.Kossel
108
tomonidan kiritildi. U 1891 yilda nuklein kislotalarni gidrolizlab,
nuklein kislotalar uglevod, fosfat kislota hamda purin va pirimidin
turidagi to’rtta geterosiklik asoslardan tuzilganini ko’rsatib berdi.
Genetik axborotni saqlash va o’tkazishni ta’minlovchi molekula bu
dezoksiribonuklein kislota (
) bo’lib, ribonuklein kislota ( )
unga genetik axborotni o’tkazishda yordam beradi. ma’lum bir
genetik “satrni”ni tashuvchi sifatida harakat qilib, uni o’ziga xos
aminokislota ketma-ketligiga tarjima qiladi. Nuklein kislotalarni
muhim tarkibiy qismlari bo’lib geterosiklik asoslar hisoblanadi.
N
N
H
NH
2
O
NH
N
H
O
O
sitozin
urasil
timin
NH
N
H
O
O
Adenin (6-aminopurin) va guanin (2-amino-6-oksopurin) purin
hosilalari bo’lib, va uchun umumiydir. Pirimidin hosilalari
uchun tsitozin (2-okso-4-aminopirimidin) va timin (5-metil-2.4-
dioksopirimidin) bo’lib, uchun tsitozin va uratsildir (2.4-
dioksopirimidin).
va da boshqa geterosiklik asoslar ozroq
miqdorda mavjuddir. Ularga 5-metiltsitozin (ba’zi o’simlik va
bakteriyalar
si ), 5-oksimetiltsitozin (bakterial viruslar va
faglar si), va 4-tiouratsillar kiradi.
N
N
N
H
N
NH
2
adenin
gipoksantin
guanin
H
2
N
HN
N
N
H
N
O
HN
N
N
H
N
O
tarkibida esa 3-metiluratsil, 4-tiouratsil, inozin (6-oksopurin) va
psevdouridin ( ) uchraydi. Purin va pirimidinlar
da riboza
109
(
-riboza) va da dezoksiriboza (
-dezoksi- -
riboza)ning anomer uglerod atomiga bog’langan bo’ladilar.
H
OH
H
OH
H
H
H
O
HO
H
OH
H
OH
OH
H
H
O
HO
riboza dezoksiriboza
Glikozid bog’i geterosiklik halqadagi azot atomi (purinlarda ,
pirmidinlarda
) bilan bog’langandir. Geterosiklik asoslarning
-riboza va
-dezoksi- D-riboza bilan hosil qilgan
birikmalari
nukleozidlar
deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |