P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

4.3. GATni ishlab chiqishning dasturiy vositalari 
Dasturiy ta’minotni kodlash bosqichining ba’zi masalalarini ko’rib 
chiqamiz. Oldin ikki muhim ta’rifni beramiz. 
Dastur
(program, routine) – muayyan algoritmni realizastiya qilish 
maqsadida 
ma’lumotlarga 
ishlov 
berish 
tizimining 
muayyan 
komponentlarini boshqarish uchun mo’ljallangan komandalar va ularga 
tegishli ma’lumotlar ketma-ketligi. 
Dasturiy ta’minot
(DT, software) – tizim dasturlari va shu dasturlarni 
ekspluatastiya qilishda zarur bo’ladigan dasturiy hujjatlar majmui. Tizimli 
va amaliy dasturiy ta’minotlar farqlanadilar. 
Tizimli DT
(system software) – turli masalalarni yechishda, 
shuningdek yangi dasturlarni ishlab chiqishda butun hisoblash 

---

127 
kompleksining ishini muvofiqlashtirish uchun zarur bo’lgan dasturlarni o’z 
ichiga oladi. 
Amaliy DT
(application software) EHM foydalanuvchilarining 
muayyan masalalarini yechish uchun ishlab chiqiladi va foydalaniladi. 
GAT DT (GIS software) GATning u yoki bu funksional imkoniyatlari 
to’plamini qo’llab-quvvatlaydi hamda quyidagilar kabi ixtisoslashtirilgan 
dasturiy vositalarni o’z ichiga oladi: 

universal to’lafunksional GATlar (full GIS); 

instrumental GATlar (GIS software tools); 

kartografik vizualizatorlar (map viewer); 

kartografik brauzerlar (map browser); 

stolusti kartografiyalashi vositalari (desktop mapping); 

axborot-ma’lumotnoma tizimlari (help-desk system). 
Bundan tashqari, alohida funksional guruhlarga xizmat ko’rsatuvchi 
maxsus dasturiy vositalar ham mavjud: 

formatlarni konvertastiyalash; 

raqamlash; 

vektorlash; 

relefning raqamli modellarini yaratish va ishlov berish; 

yo’ldoshli pozitsionirlash tizimlari bilan birga ishlash. 
GAT dasturiy ta’minotining etkazib beriladigan komplekti xarid 
qilinadigan va masalalarning echilishini ta’minlaydigan to’plamda 
ishlatiladigan alohida funksional modullarni o’z ichiga olishi mumkin. 
GAT DT bilan bir kompleksda quyidagilar kabi dasturiy mahsulotlar 
qo’llaniladi: 

stolusti noshirlik paketlari (Adobe Page Maker, Quark Xpress, 
Adobe InDesign); 

statistik tahlil paketlari (Statistica); 

ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari (MS Access, Oracle, 
DBase); 

avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (AutoCAD); 

---

128 

elektron jadvallar (MS Excel); 

tasvirlarga raqamli ishlov berish vositalari (Adobe Photoshop). 
GAT ishlab chiqish uchun mo’ljallangan DTlarni