P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

 
1.6. Geografik va atributiv ma’lumotlar 
Ta’kidlab o’tilganidek, GAT ikki tipdagi axborotga birga ishlov 
berishni nazarda tutadi: 
1. 
geografik
(fazoviy, kartografik) axborot; 
2. 
atritbutiv
(nofazoviy, semantik, tematik, ta’rifiy, jadvalli) axborot. 
Geografik 
axborot GATda ob’yektlarning fazoviy o’rnashgan joyini 
(koordinatalari, grafik rasmiylashtirish elementlari) ta’riflash bilan 
ifodalanadi. Ma’lumotlar raqamli shaklda magni tasmalarida, magnit, optik 
va “qattiq” disklarda bo’ladi hamda suratni ma’lumotlarning u yoki bu 
modelida vizuallashtirish uchun xizmat qiladi. 

---

24 
GATda 
Atributiv
axborot – bu fazoviy bog`lanishi aniqlangan 
ob’yektlarning 
sifat 
yoki 
miqdor 
parametrlarini 
ta’riflaydigan 
ma’lumotlardir. 
Misol uchun, uy-joy imorati displeyda poligon ko’rinishida (grafik 
qismi) ifodalanishi mumkin, atributiv ma’lumotlar bazasida esa uning 
maydoni, pochta manzili, qavatlari soni, devorlarining materiali, 
fundamentining tipi, qurilgan yili va h.k.lar joy olgan bo’ladi, 1.6-rasm. 
Geoaxborot tizimida ham geografik, ham atributiv axborotni 
boshqarish kichik tizimi ishtirok etadi. Ob’yektlarning o’zaro joylashuvini 
tekshirishni, ularning taqsimlanish qonuniyatlarini belgilashni, yondosh 
ob’yektlarni topishni, masofani va maydonni o’lchashni va h.k.larni o’z 
ichiga oluvchi fazoviy tahlil qilish geografik axborotga tayangan holda 
o’tkaziladi. Semantik (nofazoviy) ishlov berish funksiyalari atributiv 
axborotni tahlil qilish va boshqarish uchun mo’ljallangan, 1.7-rasm. 
1.6-rasm. Tabiiy dunyo va uning GATda aks ettirilishi. 
1.7-rasm. ArcView GIS geoaxborot tizimida eng qisqa yo’lni hisoblash. 

---

25 
Deyarli har bir GATda axborotni kiritish va tahrirlash, ma’lumotlarni 
vizual aks ettirish – tasvirlarni masshtablash (kattalashtirish yoki 
kichiklashtirish), aylantirib o’tkazish, varaqlash yoki slayd-shou tariqasida 
ko’rib chiqish va h.k. imkoniyatini beruvchi vositalar va instrumentlar bor 
bo’ladi. Bunday sharoitlarda Windows, Linux, Solaris kabi operastion 
tizimlar tomonidan taqdim etiladigan do’stona, grafik foydalanuvchilar 
interfeysi – dialog derazachalari, kontekstli menyu, boshqa boshqarish 
elementlari (knopkalar, pereklyuchatellar, polzunkalar va h.k.) oxirgi 
o’rinni egallamaydi. 
To’liq funksional GATda, har qanday axborot tizimida bo’lgani kabi, 
axborot chiqarishning barkamol vositalari mavjud. Hisobotlar generatori, 
tematik kartalarni, turli sxemalar, grafiklar, legendalar, jadvallar va 
diagrammalarni yaratish va tahrirlash instrumentlarini bunday vositalar 
sarasiga kiritish mumkin. Zamonaviy GATlar texnologiyaviyligi va 
axboriyligi jihatdan an’anaviy qog`oz kartalarga bo’sh kelmaydigan, ko’p 
hollarda esa ulardan yaxshiroq bo’lgan yuqori sifatli kartalar yaratish 
imkoniyatini beradi. 
Ko’pchilik GATlarda ilovalar ishlab chiqishning o’rnatilgan vositalari 
bor, ular standart dasturiy ta’minotni foydalanuvchining muayyan 
masalalarini yechish maqsadida moslashtirish uchun qo’llaniladi. Bu 
maqsadlar uchun nafaqat maxsus, balki umumommaviy dasturlash tillari 
ham qo’llaniladi (S, S#, S++, Delphi, Visual Basic va boshqalar).