P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Tuyush  sezgilari  organi 

— teridagi  va  tashqi  shilliq  pardalardagi  tu­

yush tanachalari degan maxsus tanachalardir.  O'sha tanachalarning ichi­

da, qisman esa tashqarisida (bevosita epiteliyda) tuyush nervining chekka 

tarmoqlari bor.  Ular terida va gavdamizning shilliq pardalarida bir tekis- 

da taqsimlangan  emas.  Bu  tanachalar barmoqlarning  uchida,  til  uchida, 

labda zich joylashgandir. Shuning uchun ham gavdamizning ana shu qism­

lari  tekkan  narsani,  silliq  va  g'adir-budurni  boshqa  qolganlaridan  eng 

ko'p  sezgiridir.  Tuyush  tanachalari  orqa  terisida juda  siyrakdir.  Tuyush 

tanachalari va sezuvchi nervning chekka tarmoqlari nechog'li zich taqsim-

o'rtasidagi  masofani ko'rsatib beradi.  Biron masofada kerilgan  ikki oyoq- 

cha bir vaqtda tekkanda, tekshiriluvchi kishi ikki yoki bir nuqtani sezayot- 

ganligini  sinab  ko'rish  mumkin.  Barmoqlarning  uchlarida  1  mm  dan  2

Teri  sezgilari

langanligi esteziometr nom­

li  maxsus  asbob  yordami 

bilan  aniqlanadi.

Bu asbob keriladigan ik- 

kita oyoqli sirkuldan iborat. 

Sirkul  o'zagidagi  darajalar 

oyoqchalarning  uchlari

---

mm  gacha  masofada,  qo‘l  kaftida  10  mm  masofada,  orqada  esa  60—70 

mm masofada bir yo‘la ikki oyoqcha tegayotganligini sezish mumkin ekan­

ligi shu yo‘l bilan aniqlangan. Oyoqchalar o'rtasidagi masofa kamaytirilgan- 

da  terming  o'sha  qismlaridagi  ikki  ta’sir bir-biridan  farq  qilinmay,  bitta 

ta’sir deb  seziladi.  (Bir  yo'la  ikki  ta’sir faqat  bitta  ta’sir deb  seziladigan 

teri  qismlari  «sezgi  doiralari»  deb  ataladi.)

Tuyush  markazi  bosh  miya  po'stining  orqadagi  markaziy  pushtasida 

deb  faraz  qilinadi. Tuyush sezgilarining tashqi,  fizik sababi biron-bir bu- 

yumlarning teriga bevosita tegishidir. Bunda biz narsaga tegish bilan birga 

uni  paypaslasak,  uning bilan biron ish qilsak, tuyush sezgisi hiyla oshadi.

Bunday hollarda tuyush organlari muskul-harakat  organlari  bilan bir­

galikda ishlaydi. Harakat bilan bog'liq sezgilar (bu haqda quyidagi bo'limda 

so'zlanadi)  taktil  sezgilar ila birga qo'shilganda,  narsalarning asosan,  sil­

liq yoki g'adir-budur ekanligi  bilinadi.  Tuyush  sezgisida va paypaslashda 

qo'l, jumladan,  qo'l  barmoqlari,  ayniqsa,  katta  rol  o'ynaydi.  Odamning 

faoliyatida, tevarak-atrofdagi olamni bilishida qo'l tuyush va paypaslashning 

maxsus  organi  bo'lib xizmat  qiladi.