P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

kg

 tar- 

ozi  toshi,  1 

kg

 paxtadan og'irroqdek his qilinadi.  Bu hoi geometrik illuz- 

iyalar  deb  nom  berilgan  illuziyalarda,  ayniqsa,  yaqqol  ko'rinadi.  Masa­

lan,  uzunligi baravar bo'lgan ikki chiziqning chetlariga ikki xil burchaklar 

chizilsa,  illuziya  paydo  bo'ladi,  ya’ni  burchaklari  tashqariga  qaratilgan

---

chiziqqa  nisbatan burchaklari ichkari tomonga qaratilgan  chiziq  kaltaroq 

bo‘lib  ko'rinadi.

Bir nechta parallel chiziqlar ustidan qiya chiziqlar chizilsa, bu chiziqlar paral­

lel emas, balki har xil tomonga qarab ketgan chiziqlardek tuyuladi (29-rasm).

Ikkita  teng  burchakdan  bittasi  chiziqlar  bilan  to'latilsa,  ikkinchisiga 

qaraganda  kattaroq bo‘lib  ko'rinadi.  Ikkita baravar doira shaklini  chizib, 

bulardan birini shu doiradan kattaroq,  ikkinchisini esa o'zidan kichikroq, 

doiralar ichiga olinsa,  ikkinchi  doira kattaroq  ko'rinadigan bo'lib qoladi.

Illuziyaning yuqorida keltirilgan  namunalari  hamma aqli  raso odam- 

larda  albatta  bo'ladigan  illuziyalardandir.  Bunday  illuziyalarning  muay­

yan  qonuniyatlari  bor.  Masalan,  yuqorida  bayon  qilingan  Aristotel  illu- 

ziyasining  paydo  bo'lish  sababi  shuki,  bunda  bitta  narsa  barmoq  uchla- 

rimizning  terisi  yuzidagi  shunday  ikki  nuqtaga  tegadi,  odatdagi  tabiiy 

sharoitda  esa  bitta  narsa  ana  shu  ikki  nuqtaga  hech  qachon  birdaniga 

tegib  turmaydi.  Og'irligi  baravar bo'lib,  kattaligi  har xil  bo'lgan  buyum- 

lardan kichikrog'i kattarog'iga qaraganda og'ir ko'rinishining sababi shun­

daki,  odam  hajmi  kattaroq buyumning  hajmi  kichikroq  buyumdan  og'ir 

ekanini o'z tajribasida doimo sinab kelgan, binobarin, hajmi har xil buyum- 

larni  ko'z bilan  idrok qilganda beixtiyor shu tajribasiga tayanadi-da,  kat­

taroq buyumni ushlaganida ko'proq zo'r be­

radi,  kichikroq  buyumni  qo'liga  olganida 

uncha zo'r bermaydi, natijada og'irligi bara­

var bo'lgani bilan zo'r berish yoki muskullar- 

ning qarshilik ko'rsatishi uchun sarf qilingan 

kuch  darajasi  har  xil  bo'lganligidan  kichik­

roq  buyum  og'irroqdek his qilinadi.