P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

IK K IN C H I  Q IS M  

B IL IS H   P S IX IK   JARAYONLARI

IV   bob.  SEZG ILA R

I.  SEZGILAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA

Tevarak-atrofimizda  boMgan  va  bizga  ta’sir  etib  turadigan  narsa  va 

hodisalaming xilma-xil  xossalari  bor.  Bu  xossalar ko‘ruv,  eshituv,  tuyg‘u 

organlari  va  shunga  o'xshash  sezgi  organlari  yordami  bilan  ongimizda 

bevosita aks etadi.  Sezgi organlarimizga ta’sir etadigan narsalardagi ayrim 

xossalarning  miyamizda  shu  tariqa  bevosita  aks  etishi  sezgi  deb  ataladi. 

Biz qizil, yashil  ranglarni, shirin,  achchiq ta’mlarni,  og‘ir-yengilni,  issiq- 

sovuqni  va  shu  kabilami  sezamiz.  Sezgi  organiga  ta’sir etib,  sezgini  vu­

judga  keltiradigan  har  bir  narsa  (yoki  hodisa) 

qo‘zg‘ovchi 

deb  ataladi, 

uning ta’siri  esa 

qo'zg'alish 

deb yuritiladi.

Sezish jarayoni  quyidagicha ro‘y beradi:  1)  narsa yoki  hodisalar sezgi 

organlariga (retseptorga) ta’sir etib, tegishli sezuvchi nervning chekka (peri- 

feri)  uchlarini  qo‘zg‘aydi;  2)  shu  yerda  kelib  chiqqan  qo‘zg‘alish  o‘sha 

nervning  o‘tkazuvchi  yoMi  orqali  bosh  miya  po‘stining tegishli  markaziy 

hujayralar sistemasiga o'tadi;  3)  bu yerda  nerv qo‘zg‘alishi psixik hodisa- 

ga,  ya’ni  sezgiga  aylanadi.