P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Determ inistlar  (lo t.  D e te rm in a re   —  belg ilam o q )  inson  irodasi  h a m , 

d u n y o d a g i  h a m m a   n a rsa la r singari,  sababiyat  q o n u n ig a   b o ‘ysu n ad i,  b in o - 

b a rin ,  in so n n in g   b a rc h a   irodaviy  h a rak atlari  h am   erk in   em as,  balki  z a ru - 

riyat  b ila n ,  o ‘z  sabablari  bilan  b e lg ilan ad i,  deb  t a ’lim   b erd ilar.

Indeterm inistlar,  a k sin ch a ,  inson  irodasi  va  u n in g   x a tti-h a ra k a tla ri 

h a r  q a n d a y   sab ab iy atd an   xoli  erk in   h a m d a   zaru riy atg a  bogMiq  em as,  deb 

t a ’lim   b erd ilar.  In d e te rm in iz m   s o f idealistik  t a ’lim ot  edi.  D e te rm in iz m d a  

esa,  m aterialistik   te n d e n siy a la r  ifo d alan g an   edi.

U m u m iy   va  m av h u m   tu s h u n c h a la r  haqidagi  m asala  ham   iro d a  e rk in ­

ligi  h aq id ag i  m a salad an   kam   to rtish u v larg a  sab ab ch i  boM m adi.  B unda 

ikki  oqim —realistlar  bilan  n o m in a listla r  o ‘rtasida  to rtish u v   ketadi.

R ealistlar  — u m u m iy  tu sh u n c h a la r  («universallilar»  o ‘sha v aq td a s h u n ­

d a y   d eb   a ta sh a rd i)  real,  obyektiv  h o ld a   m av ju d d ir  va  inson  aq lid a  yakka 

n arsala rg a  bogMiq  boM m agan  h o ld a   aks  e tad i,  d eb  d a ’vo  q ildilar.  S h u n d a y  

q ilib ,  re a listla r  faqat  P la to n n in g   narigi  d u n y o   ideya  (g ‘o y a )la r  dunyosi 

h aq id ag i,  h a r  bir  kishi  aqlidagi  bu  g ‘o y ala rn in g   tu g ‘m a  ekanligi  haqidagi 

t a ’lim o tin i  ta k ro rla d ila r,  xolos.

A n zelm   K enterb eriy sk iy   (1 0 3 3 —1109)  va  S h am p o lik   Vilgelm   (1121 — 

1170)  la r  re alizm n in g   eng  k o ‘zga  k o ‘ringan  vakillari  edi.