P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Xarakter  klassifikatsiyasi  va  tiplari  to‘g‘risida

Biz  kishida  xilma-xil  ko'rinishda va turlicha  namoyon  bo'ladigan bir 

qancha xarakter xislatlari  bilan  tanishib  chiqdik.

Har qaysi xarakter xislati bir-biridan ajralgan bo'lmay,  balki  ular bir- 

birlari bilan bog'liq  holda namoyon bo'ladilar.  Shuning uchun bir xarak­

ter xislatining  o'zi  ham  turlicha  odamlarda  turlicha  namoyon  bo'lmog'i 

mumkin.  Chunonchi,  dadillik bilan qilinadigan bir xatti-harakatning o'zi 

ma’qul yoki noma’qul, axloqda muvofiq yoki nomuvofiq bo'lmog'i mum­

kin.  Kishidagi mardlik singari xarakter xislati faqatgina undagi  iroda bilan 

bog'liq  bo'lmay,  balki  aql-idrok  va  tuyg'u-hissiyotlar  bilan  bog'liqdir. 

Mardlik  ayni  vaqtda  axloqiy  xislat  hamdir.  Har  bir  kishining  xarakteri 

kishi shaxsida mujassamlanadigan turlicha xislatlaming alohida bir tarzda 

birlashuvidir.

Kishilar xarakterini klassifikatsiya qilishga yoki xarakter tiplarini aniq­

lashga urinish hollari  psixologiya tarixida ko'p martaba uchragan.  Shunga 

qaramay,  hanuzgacha bir xarakter klassifikatsiyasi  va tipologiyasi  yaratil- 

gani  yo'q.

Shu  sababli  ayrim  kishilami  xarakterlashda,  odatda,  shu  kishiga  xa­

rakterli  bo'lgan  bir-ikkita  muhim  belgisi  ko'rsatiladi.  Chunonchi,  ba’zi 

kishilami mustahkam, kuchli xarakterli desak, ba’zilarini kamtar,  mehnat-

---

sevar,  yana  boshqalarini  esa  xushmuomala,  dilkash  va  hokazolar  deb 

ataymiz.

Kishining  o‘z  faoliyatlarida,  tuyg‘u-hissiyot  va  nutqlarida,  uning 

boshqalarga va o‘z-o‘ziga munosabatlarida  namoyon boMadigan xarakter 

xislatlari  bu  kishining  o‘z  hayotida  qanday  maqsadlarga  amal  qilishga 

qarab,  o‘z  hayotini  va  qiladigan  ishlarini  qanday tushunishga qarab,  ijo­

biy yoki  salbiy boMmog'i  mumkin.

Shuning  uchun  ham  uning  barcha  xarakter  xislatlari  yuqori  axloqiy 

sifat  kasb etadi.  Ekspluatator sinflar sharoitida qat’iyat,  matonat,  musta­

qillik  singari  xarakter  xislatlari,  ekspluatatorlik  maqsadiga  qaratilganligi 

tufayli  axloqqa zid,  yaramas xarakter xislatlari  deb  hisoblanadi.

Shunday  kishilar ham  uchraydiki,  ularning xarakterini  aniqlash qiyin 

boMadi.  Bunday  odamlar haqida  xalqimiz juda o‘rinli  ravishda:  «na  rah- 

monga chiroq va na shaytonga kasov, shunchaki bir odam» deb ataydilar.