P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

I I .   X A Y O L   Q I L I S H   J A R A Y O N I

X ayol  ta s a w u rla rin in g   id ro k   o b ra z la rid a n   va  x o tira   ta s a w u r la r id a n  

farqi sh u k i,  xayol ta s a w u rla ri ta jrib a m iz d a  orttirilg an  obyektlarga ega e m as. 

X o ‘sh ,  o d a m la rn in g   o n g id a   bu   o b ra z la r  q a y e rd a n   va  q a n d a y   q ilib   p a y d o  

b o 'la d i,  d e g a n   savol  tu g 'ila d i.  A lb a tta ,  b u   o b ra z la r  b iro r  m a n b a g a   ega 

b o 'lm a y ,  y o 'q   n a rsa d a n   p a y d o   b o 'lis h i  m u m k in   em as.  M u a y y an   b ir  e h ti­

yoj  m av ju d   b o 'lg a n   ta q d ird a   x a y o ln in g   tegishli  o b razlari  xayol ta s a w u rla ri 

in s o n n in g  

tajribasiga

  va 

xotira  tasavvurlariga

  asoslanib  hosil  b o 'lis h i  va 

ta rk ib   to p is h i  m u m k in .  Bu  ta s a w u r la r   xayol  ta s a w u rla rin i  v ujudga  k e lti- 

rish g a   a so s  b o 'la d ig a n   m a te r ia ld ir .  M a s a la n ,  b iz  m u z la r  t o 'g 'r i s i d a , 

q o ro n g 'ilik   va  y o ru g 'lik  to 'g 'r is id a ,  sovuq  to 'g 'ris id a ,  suv  to 'g 'ris id a ,  k o 'p  

va  sh u   k a b ila r  to 'g 'ris id a   ta jrib a d a   o rttirg a n   ta s a w u rla rim iz   b o 'lg a n i  s a ­

b ab li,  A n ta rk tik a   va  Ja n u b iy   q u tb   to 'g 'r is id a   ta s a w u r   qilish im iz  m u m k in . 

X ayol  ja ra y o n id a   b iz d a   m av ju d   b o 'lg a n   kerakli  ta s a w u r la r   a lb a tta   k o 'z  

o 'n g im iz d a   g av d alan ad i.

L e k in   xayol  ja ra y o n i  ta s a w u r la m i  g a v d a la n tirish d a n   va  u la rn i  s h u n -  

ch ak i  b ir-b irig a   q o 's h is h d a n   ib o ra t  b o 'lm a y d i.  X ayol  ja ra y o n id a   x o tira  

ta s a w u r la r i  sh u n d a y   q ay ta   ish la n a d ik i,  b u n in g   n atijasid a  yangi  ta s a w u r -  

la r  hosil  b o 'la d i.  X ay o ln in g   sp e tsifik   fao liy ati  x o tira  ta s a w u rla rin i  o 'z ig a  

xos  a n a liz   va  s in te z   q ilish d a n   ib o ra t  b o 'la d i.

X ayol  u c h u n   m a te ria l  b o 'la d ig a n   ta s a w u r la r  xayol  y a ratib   b e ra y o tg a n  

o b ra z la rg a,  k o 'p in c h a ,  to 'liq   h o ld a   k irm a sd a n ,  balki  q ism a n   k iradi.  S h u  

sab a b li,  xayol ja ra y o n id a   m a v ju d   ta s a w u r la m i  g av d alan tirish   b ilan   b irlik - 

d a   yoki  u n in g   k e tid a n   an a liz   q ilish ,  y a ’ni  ta s a w u rla m i  b o 'la k - b o 'la k   qilib 

b o 'lis h   va sh u  ta s a w u rla rn in g  ay rim   q ism la rin i  h a m d a  e le m e n tla rin i  a jratib  

olish  fa o liy ati  r o 'y   b era d i.  S o 'n g ra