Ichki qarshiliklar kishining o 'zig a xos b o 'lg an maMum holatidir. Kishi
tin c h , harakatsiz va hech q an d a y faoliyatsiz holatda boMishi m u m k in .
M a sa la n , b u n d a y holat d a m o la y o tg a n d a , uxlayotganda, to liq q a n paytda
va kasal paytda boMadi. Biron ish bilan s h u g 'u llan m a y harakatsiz o'tirishga,
y a ’ni yalqovlikka undo v ch i mayl h a m sh u n d a y holatdandir.
Irodaviy z o 'r berish vositasi bilan, a w a l o , o rg a n iz m n in g passiv h o l a
tini o 'z g a rtirib , uni faol holatga keltirish lozim boMadi. M a sa la n , o 'r in d a
y o tg a n kishi, t u r s a m m ik a n yoki tu r m a s a m m i k a n , deb biroz o 'v la g a n d a n
so 'n g (m o tiv la r kurashi), turishga q a r o r qiladi h a m d a o 'z in i m a jb u r qilib
o 'r n i d a n turadi. Yalqovlikni yengish u c h u n b a ’zan ju d a k o 'p z o 'r b erish
ga to 'g 'r i keladi.
Irodaviy z o 'r berish vositasi bilan kishining aqliy faoliyati h a m faol
holatga keltiriladi. M asalan: m a ’ruza boshlanishi bilanoq talaba iroda ku-
chini ishga solib, diqqatini bir yerga t o £playdi, iro d a n in g barqarorligini
saqlab tu radi, ta fa k k u r va esda olib qolish jara y o n la rin i kuchaytiradi.
K o 'p in c h a , kishining o 'z id a b o 'la d ig a n ixtiyorsiz h a ra k a tn in g p a y d o
bo'lishini irodaviy z o ' r berish bilan yengishi, susaytirishi va y o 'q qilib
yuborilishi lozim bo'ladi. Ayni shu c h o g 'd a keraksiz harakatlarni o'zgartirish
yoki to 'x ta sh ig a t o 'g 'r i keladi. J u d a q attiq singib ketgan, lekin salbiy,
zararli odatlarga qarshi irodaviy z o 'r berish bilan ku rash olib borish va
tashkil to p g an stereotiplarni, y a ’ni bir qolipga tu sh ib qolgan salbiy h a
rakatlarni buzish lozim bo'ladi.
Paydo b o 'la y o tg a n ixtiyorsiz harakat, k o 'p in c h a , qabul qilingan iro
daviy qarorga nisbatan boshqacha (b a ’zan q a ram a-qarshi) yo'n alishga moyil
bo'ladi. M asalan, kishining hissiyotini aks ettiradigan b a ’zi is h -h a ra k a t-
lari sh u lar ju m la sid a n d ir. Ixtiyorsiz h a ra k a tn in g p a y d o b o 'lis h i kerakli
irodaviy h arakatni susaytirib yoki b a t a m o m to 'x ta tib qo'y ish i m u m k in .
Shuning u ch u n qabul qilingan qarorni bajarishda paydo b o'ladigan ixtiyorsiz
h arakatni irodaviy z o ' r berish bilan yengishga t o 'g 'r i keladi. M asalan ,
p a rash u tch ilar birinchi m arta o'zlarini s a m o ly o td a n tash lag an larid a ( iro
daviy harakatlarida) tabiiy ravishda paydo bo'ladigan q o 'rq ish hissini yengib
borishlari lozim bo'ladi.
« H a r a k a t q i l i s h n i n g o 'z i g a q a n d a y o 'r g a n i l g a n b o 'l s a , — d e y d i
l.M .S e c h e n o v , — h arakatni to 'x ta tib qolishni boshqarishga h a m xuddi
shunday o'rganish kerak». ( И з б р а н н ы е п р о и зв е д е н и я , T .G .M .L . izd.A Pl.
1952, 96-bet).
Kishi irodaviy z o ' r b erganida, ixtiyorsiz harak atn i b a t a m o m y o 'q o tib
y uborm aydi, balki uni biroz o'z gartiradi yoki b u n d a y h ara k a tn in g p ay d o
boMishiga yo'l q o 'y m a y d i. Ixtiyorsiz h arakatni bosishga v azm inlik deb
ataladi. V azm inlikning nerv-fiziologik asosi ikkinchi signal sistem asining
birinchi signal sistemasi orqali miya po'stining ostki qismiga torm ozlantiruv-
chi t a ’sir o 'tk a z is h d a n iboratdir.
Iroda, a w a l o , kishining o 'z - o ' z i n i , o 'z intilishlari, hissiyotlari va e h ti-
roslarini q o 'lid a tu ta bilishi dem ak d ir. Iroda — kishining o 'z - o 'z i n i iroda
qila bilishi, o 'z xulqi va faoliyatini ongli ravishda tartibga solish h a m d a
boshqara olish qobiliyatidir.
O d a m n in g ichki to 'lqinlarini yenga olish, o'z ini boshqarish va o 'z usti-
dan hukm ronlik qila bilish qobiliyatini odatda
ic h k i iro d a
deb yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: