P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

tam om  

yoki 

qisman 

u n u ­

tis h   m u m k in ,  y a ’ni  m a te ria l  b u tu n la y   e sd a n   c h iq ib   k e ta d i  yoki  u n in g  

faq at  b ir  qism i  u n u tila d i.

M a te ria l  tez  o ra d a   yoki  b irm u n c h a   v a q td a n   k e y in   u n u tilish i  m u m k in . 

B iro r  narsa  a n c h a   v a q tg a c h a   u n u tilib   turilishi  m u m k in ,  y a ’ni  b ir  n a rsa n i 

a n c h a  vaqtgacha xotiraga k e ltira  o lm ay  turishim iz m u m k in .  O d a td a ,  u n u tish  

v a q tin c h a   b o 'la d i,  biz  sh u   p a y td a   z a ru r  b o 'lg a n   b ir  n a rsa n i  d arro v   eslay 

o lm a y m iz ,  a m m o   b ir  n e c h a   v a q td a n   keyin  u  esim izg a  tu s h a d i.  Bu  h o d i­

sa n in g   sababi  sh u k i,  u z o q   v aq t  b ir  ish  b ila n   m a sh g 'u l  b o 'lg a n d a   m iy a 

p o 's tin in g   tegishli  n erv   h u ja y ra la rid a   c h a rc h a sh   y u z   b erad i  va  c h a rc h a sh  

h a d d a n   oshishi  n atijasid a  n e rv   h u ja y ralarid a  e h tiy o t  y u z a sid a n   saq lo v ch i 

to rm o z la n is h   p ay d o   b o 'la d i  va  v a q tin c h a   esd an   c h iq a rish   r o 'y   b era d i.  B ir 

n e c h a  vaqt  o 'tg a n d a n  k e y in   c h a rc h a s h   tugaydi,  d a m   o lgan  n e rv  h u jay ralari 

n o rm a l  ishlay  b o sh lay d i  va  v a q tin c h a   u n u tilg a n   n a rsa   esga tu sh ish i  m u m ­

k in   b o 'la d i.

M a te ria ln i  o 'q ib - o 'r g a n ib   o lin g a n id a n   k ey in o q   u n i  yaxshi  x o tirlay   o l­

m aslik ,  a m m o   o ra d a   b ir   n e c h a   vaq t  o 'tg a n d a n   k ey in   u n i  t o 'l a   x o tirlay  

o lish lik n in g  sababi  m a te ria ln i  o 'q ib - o 'r g a n ib   olish ja r a y o n id a   r o 'y  b e ra d i­

g a n   c h a rc h a sh lik d a   b o 'ls a   k e ra k .  l.P .  Pavlov  sh u n i  a n iq la g a n k i,  sh a rtli 

refleks vujudga keltirishda e rish ilad ig a n  differensirovka  (q o 'z g 'o v c h in i  a jrata 

o lish )  darajasi  tajrib a   k e tid a n o q ,  b e v o sita b ilin m a y ,  balki  k e y in ro q  b ilin a r 

e k a n .  Pavlov b u   h o d is a n in g   sa b a b in i  m a n a   b u n d a y   tu s h u n tira d i,  q iy in ro q  

b ir  v azifani  hal  q ilg a n d a   m iy a   p o 's tin in g   tegishli  m a rk a z la rid a g i  nerv  h u ­

jayralarida ch arch ash  y u z b e ra d i va b u  ch arch ash  erishilgan d ifferen siro v k a- 

ni  q o p la y d i.  Bir  n e c h a   v a q t  o 'tg a n d a n   keyin  c h a rc h a sh   tu g a y d i  va  n erv  

sistem asi  e n d i  q o 'z g 'o v c h ila m i  y ax sh iro q   d ifferen siro v k a  q ila   b o sh lay d i.

B iror  m aterialn in g   u n u tilish ig a   u n in g  k e tid a n  esd a  olib  q o lg an   m aterial 

t a ’sir  etad i.  K u z a tish lard a n   m a ’lu m k i,  h ozirgina  y o d   o lin g an   m aterialn i 

esga  tushirishga,  u n in g   k e tid a n   esga  olingan  b iro r  m aterial  to 's q in lik   q ilar 

ekan.  Bu  hodisa  re tro fa o l  (te sk ari  am al  qiluvchi)  to rm o z la n ish   d e b  atalad i.

B iror  m a te ria ln i  o 'r g a n ib   e s d a   q o ld irg a n d a n   k ey in   u n g a   o 'x sh a g a n

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o s h q a   m a te ria l  y od  o lin sa ,  re tro fa o l  to rm o z la n is h n in g   salbiy  t a ’siri,  a y ­

n iq sa,  ra v sh a n   seziladi.

A m m o   sh u n d a y  h o lla r h a m  b o 'la d i:  o ld in  y o d   o lin g a n   m ateria l  u n d a n  

key in g isin i  esd a  olib  q o lish g a  salb iy   t a ’sir  q ilad i.  B u n i