P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

X ayo l  kengligi  va  m azm undorligi

X ayol  k en g lig i  v o q e lik n in g   k is h ila r  xayol  fao liy a ti  u c h u n   o b y e k t 

b o 'la d ig a n   sohalari  doirasi  b ilan   belgilanadi.  T a b ia tn in g   hozirgi  va  kelajak 

holati,  o d a m la rn in g   o 'tm ish d ag i  va  kelajakdagi  tarixiy  h ayoti,  y er  ostidagi 

narsalar,  o sm o n   va undagi  yulduzlar,  texnika va s a n ’at xayol  faoliyati  u c h u n  

obyekt  b o 'la d ig a n   a n a   sh u n d ay   so h a lar  ju m lasid an d ir.  O d am n in g   xayoli 

sh u n d ay   so h a la m in g   n a q a d a r  k o 'p in i  o 'z   ichiga  olsa,  u n in g   xayoli  s h u n ­

chalik  keng  b o 'la d i.  K ishining  xayoli  k o 'p in c h a   real  voqelikdan,  m avjud 

b o 'lg an   va  ro 'y o b g a   chiqarilishi  m u m k in   b o 'lg a n   n arsalar  d o irasid an   c h e t- 

ga chiqib  ketadi.  Buni  «sof fantastika sohasi»  deb ataydilar,  o d a m   k o 'p in c h a  

o 'z   orzulari  va  shirin  xayollarida  m an a  shu  «sof fantastika  sohasi»ga  ch iq ib  

k e ta d i.  X a y o ln in g   m a z m u n d o r lig i  b ir o r   o b y e k tg a   n is b a ta n   x a y o ld a  

tu g 'ilay o tg an   ta sa w u rla rn in g   boyligi,  xilm a-xilligi  va  m a ’nodorligi  bilan 

belgilanadi.  S h u n in g   u ch u n   h am   falon  kishining  xayoli  m a z m u n d o r (xayoli 

boy)  va  falon  kishining  xayoli  kam   m az m u n   (xayoli  k a m b ag 'a l)  deb  g a- 

p iram iz.  X ayol  kengligi  va  m az m u n d o rlig i,  o d a td a ,  bir-biri  bilan  c h a m b a r­

chas  b o g 'lan g an   b o 'la d i.  K osm ik  kem a  vujudga  keltirilganligi  h a m ,  ichiga 

o dam   tu sh g an   shu  k em an in g   uchishi  ham   inson  fantaziyasi  g 'o y a t  yuksak 

darajaga  k o 'tarilg an lig in in g   m ahsulidir.  Lekin  shu  k em an in g   real  o brazini 

y ara tm o q   va  k em a n in g   o 'z in i  yasam oq  (q u rm o q )  u c h u n   katta  b ilim lard an  

h a m d a   fizika,  kim yo,  m atem a tik a ,  a stro n o m iy a   va  shu  kabi  xilm a-xil  fan - 

larning  m u vaffaqiyatlaridan  foydalanish  z a ru r  b o 'ld i.

T ajrib a va bilim   xayol ja ra y o n id a  qayta  ish lan ad ig an   m aterialg in a b o 'lib  

q o lm a sd a n ,  b alk i,  shu  b ila n   birga,  xayol  fao liy atin in g   m a ’lum   b ir y o 'ld a n  

borishini  h a m   belgilab  beradi.